ΑΓΧΟΣ-Στρες (stress): ο πιο σημαντικός παράγοντας αποτυχίας στις εξετάσεις των ‘διαβασμένων’ μαθητών.
Η απόδοση στις εξετάσεις δεν εξαρτάται μόνον από τις γνώσεις αλλά εξίσου, αν όχι περισσότερο από την ικανότητα αυτοελέγχου που περνάει μέσα από τον συνειδητό έλεγχο των σκέψεων. Τον περίφημο έλεγχο των λογισμών για να χρησιμοποιήσουμε την χριστιανική ορολογία!
Ο εξεταζόμενος που έχει παραλείψει κατά την προετοιμασία του να μάθει να ελέγχει το άγχος των εξετάσεων. Δηλαδή τις αγχογόνες σκέψεις του και τον βαθμό διέγερσης του αυτονόμου νευρικού συστήματος. Ο όποιος έχει κατά συνέπεια ανεπαρκή αυτοέλεγχο– , την στιγμή των εξετάσεων αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της αποτυχίας. Αποτυχίας που δεν οφείλεται σε έλλειψη σχολικών- ακαδημαϊκών γνώσεων, (μαθησιακό πρόβλημα) αλλά σε έλλειψη δεξιοτήτων αυτοελέγχου γενικώς και του άγχους των εξετάσεων ειδικώς! (πρόβλημα απουσίας εκπαίδευσης στην διαχείριση του άγχους των εξετάσεων).
Η βιολογική αντίδραση του οργανισμού στον κίνδυνο, ανεξαρτήτως του είδους του κινδύνου, άγχους των εξετάσεων ή άγχος για οποιαδήποτε απειλητική κατάσταση της ζωής, είναι αυτόματη. Ελέγχεται από πρωτόγονες εγκεφαλικές δομές, τους αμυγδαλοειδείς πυρήνες του εγκεφάλου, η λειτουργεία των οποίων δεν βρίσκεται κάτω από συνειδητό έλεγχο. Εκτελείται κυρίως μέσω της διέγερσης του συμπαθητικού σκέλους του αυτονόμου νευρικού συστήματος (Α.Ν.Σ) το οποίο προκαλεί -μεταξύ άλλων- υπερέκκριση ορμονών του στρες: αδρεναλίνης και κορτιζόλης.
Την στιγμή της εξέτασης, λόγω ανεξέλεγκτων αγχογόνων σκέψεων που προκαλούν τις ανάλογες σωματικές αντιδράσεις, που συνιστούν αυτό που αποκαλούμε άγχος των εξετάσεων. Ο μαθητής -εξεταζόμενος λειτουργεί σαν να βρίσκεται σε άμεσο σωματικό κίνδυνο απειλητικό για την ζωή. Όπως π, χ να κατασπαραχθεί από ένα αρπαχτικό.
Ο καθ΄ ύλην αρμόδιος για την αντιμετώπιση καταστάσεων κινδύνου (άγχους και πανικού), οι αμυγδαλοειδείς πυρήνες αναλαμβάνουν δράση. Πυροδοτούν τις αντιδράσεις άμεσης επιβίωσης (μάχη ή φυγή) που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε ως σωματικές αντιδράσεις που συνοδεύουν τις συγκινήσεις: (το άγχος, τον θυμό ,τον φόβο, την ντροπή την αηδία, την έκπληξη, θλίψη, κλπ.) Όλα τα λειτουργικά συστήματα του οργανισμού –νευρικό, ορμονικό, καρδιο-αναπνευστικό, πεπτικό, μυοσκελετικό, κ.λπ. – προσαρμόζουν την λειτουργία τους και βρίσκονται επί ποδός πολέμου. Προετοιμάζονται για επιβίωση σαν να αντιμετωπίζουν ζήτημα ζωής ή θανάτου….. Και εμείς ετοιμαζόμαστε για…. εξετάσεις!
Βέβαια, χάρη σε αυτές τις αντιδράσεις επιβιώσαμε σαν είδος σε πολύ δύσκολες εποχές….. Μόνο που να…. Οι αντιδράσεις που ήταν απαραίτητες για την επιβίωση την ζούγκλα ή την σαβάνα την παλαιολιθική εποχή δεν είναι πλέον κατάλληλες για το σύγχρονο περιβάλλον. Οι κίνδυνοι που μας απειλούν δεν είναι πλέον οι ίδιοι. Το σώμα μας όμως δεν έχει αλλάξει. Συνεχίζουμε να λειτουργούμε –όσο και αν δεν μας αρέσει αυτό – σαν άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής:
Τρέμουμε από φόβο ή από θυμό, καθόμαστε σε ανάμενα κάρβουνα, μας κόβεται η ανάσα, πρασινίζουμε από το κακό μας, κοκκινίζουμε από ντροπή, ξινίζουμε τα μούτρα, δεν μπορούμε να χωνέψουμε, μας έρχεται αναγούλα, κ.λπ. … και πολύ σπάνια ‘σκάμε’ από τα γέλια ή λάμπουμε από χαρά!
Οι πρωτόγονες εγκεφαλικές δομές, όπως οι αμυγδαλοειδείς πυρήνες του εγκεφάλου δεν είναι ικανές για λεπτομερείς αναλύσεις και λεπτές νοηματικές αποχρώσεις. Είναι ανίκανες να εκτελέσουν περίπλοκους συλλογισμούς. Αυτή είναι δουλειά του εγκεφαλικού φλοιού και ιδιαίτερα των μετωπιαίων λοβών.
Οι αμυγδαλοειδείς πυρήνες λειτουργούν σαν να σκέπτονται με απόλυτο τρόπο. Με απόλυτα διακριτές κατηγορίες – ζεύγη αντιθέτων. Του τύπου: μαύρο – άσπρο, καλό – κακό, σωστό – λάθος.
Αναμφίβολα για αυτό τον λόγο θεωρούμε πρωτογόνους όσους σκέπτονται με αυτόν το διχοτομικό τρόπο. Όσους δε μπορούν να αντιληφθούν τις αναρίθμητες αποχρώσεις του γκρι αναμεσά στο μαύρο και το άσπρο. Αυτούς που είναι ανίκανοι να σκεφθούν με όρους διαφοράς βαθμίδας πάνω σε ένα νοηματικό συνεχές (continuum) : τους νοητικά δύσκαμπτους, τους φανατικούς, και τους δογματικούς κάθε είδους. (Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι ο ορθός λόγος, η λογική επινοήθηκε από τους αρχαίους μας προγόνους μόλις πριν 2500 χρόνια. Ένα τίποτα σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου!)
Έτσι λοιπόν ο αγχωμένος εξεταζόμενος, με τους τους αμυγδαλοειδείς πυρήνες να έχουν τον απόλυτο έλεγχο λειτουργεί σαν να σκέπτεται: Τι χρειάζονται όλες αυτές οι γνώσεις τώρα; είναι άχρηστες την παρούσα στιγμή για να αντιμετωπίσω άμεσο κίνδυνο. Κατά συνέπεια, αναστέλλει την πρόσβαση στην συνείδηση και διαγράφει προσωρινά τεράστιους όγκους πληροφοριών που είναι μεν απαραίτητες για τις εξετάσεις, αλλά οι οποίες κατά την δεδομένη στιγμή φαίνονται άχρηστες και περιττές για την άμεση αντιμετώπιση του πραγματικού (φόβος) ή φανταστικού (φοβία) κινδύνου.
Από την άλλη μεριά, ενεργοποιούνται όλες τις γνώσεις-μνήμες που συνδέονται με τον ένα ή το άλλο τρόπο με την φυσική επιβίωση, (αντιδράσεις μάχης ή φυγής) πράγμα που οδηγεί σε φαύλο κύκλο:
Οι σκέψεις άγχους (φόβος αποτυχίας) δημιουργούν το συναίσθημα του άγχους. Το συναίσθημα συνοδεύεται πάντα από τις ανάλογες σωματικές αντιδράσεις άγχους οι οποίες είναι απολύτως φυσικές και προετοιμάζουν το οργανισμό για δράση (μάχη ή φυγή): (ταχυκαρδία, εφίδρωση, μουδιάσματα, τρέμουλο, δύσπνοια, ζάλη, σφίξιμό στο στομάχι, κ.λπ.) Αυτές οι αντιδράσεις με την σειρά τους προκαλούν νέο κύκλο άγχους …(ωχ τι έχω; Τρέμουν τα χέρια μου , θα λιποθυμήσω , θα σταματήσει η αναπνοή μου, η καρδιά μου πάει να σπάσει , θα πάθω εγκεφαλικό, θα γίνω ρεζίλι, κλπ.) που μπορεί να φθάσει μέχρι την κρίση πανικού.
Φυσικά όλες αυτές τις ανεσταλμένες γνώσεις το άτομο θα τις ανακαλέσει αργότερα όταν θα αισθάνεται ότι έχει ξεφύγει τον άμεσο κίνδυνο και συνήθως αυτό συμβαίνει κατόπιν εορτής, λίγη ώρα μετά το πέρας των εξετάσεων. Όταν αρχίσει να αναρωτιέται : «Μα αφού είχα διαβάσει και τα ήξερα, γιατί δεν τα έγραψα;»
Κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί –και συχνά συμβαίνει- κατά την διάρκεια της ερωτικής επαφής, όταν λόγω άγχους, αναστέλλεται η στύση στον άνδρα και οι κολπικές εκκρίσεις – λίπανση του κόλπου στην γυναίκα. Αυτό οδηγεί με μαθηματική ακρίβειά στην αποτυχία στις ΄΄εξετάσεις΄΄: ανοργασμία και δευτερογενή σεξουαλική ανικανότητα. (= ψυχοσεξουαλικές δυσλειτουργίες).Και όλα αυτά χωρίς να υπάρχει κανένα βιολογικό πρόβλημα!
Δυστυχώς, μέχρι τώρα δεν έχει αποδοθεί η πρέπουσα σημασία στην εκπαίδευση των μαθητών – σπουδαστών στον συνειδητό έλεγχό των αντιδράσεων άγχους κατά την διάρκειά των σχολικών – ακαδημαϊκών εξετάσεων, (εκπαίδευση στην διαχείριση του άγχους των εξετάσεων). Αυτή η έλλειψη γίνεται ιδιαίτερα αισθητή κατά την διάρκεια εξετάσεων υψίστης σημασίας για το μέλλον του μαθητή όπως για παράδειγμα οι πανελλαδικές εξετάσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Όλοι κατανοούν την σημασία της γνωστικής προετοιμασίας του μαθητή (φροντιστήριο) αλλά ελάχιστοι αντιλαμβάνονται την σπουδαιότητα της ψυχολογικής και ψυχοσωματικής προετοιμασίας, του ψυχολογικού φροντιστηρίου (= εκπαίδευση στην διαχείριση του άγχους των εξετάσεων). Την εκπαίδευση του δηλαδή στην αυτογνωσία και τον αυτοέλεγχο. Όχι μόνον για τηνβελτιστοποίησή των επιδόσεων κατά την διάρκειά των σχολικών-ακαδημαϊκών εξετάσεων, αλλά για την διατήρηση της απαραίτητης ψυχραιμίας και νηφαλιότητας κατά την διάρκειά των πολύ σπουδαιότερων ΄εξετάσεων’ ζωής, (καταστάσεων που απαιτούν την λήψη καθοριστικής σημασίας αποφάσεων) καθ ‘όλη την διάρκειά του βίου.