Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την μεταφορά σε γραπτό λόγο της ομιλίας του κ. Δημήτρη Παπαθανασίου Ψυχολόγου -Ψυχοθεραπευτή. Η Ομιλία έλαβε χώρα στο Πρώτο Πανελλήνιο Συμπόσιο της Κίνησης Φιλοσοφικών και Μεταφυσικών Ομάδων για ελεύθερη πνευματική έκφραση με θέμα Πνευματική Αναζήτηση στο Κατώφλι της Τρίτης Χιλιετίας.

Προτιμήσαμε να διατηρήσουμε τον προφορικό τρόπο έκφρασης και να παρουσιάσουμε το κείμενο με την αμεσότητα και τον συναισθηματικό τόνο, με την οποία εκφωνήθηκε για πρώτη φορά. Παρακαλούμε να συγχωρήσετε τις πιθανές επαναλήψεις που είναι αναπόφευκτες στον προφορικό λόγο.

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Ψυχολόγου – Ψυχοθεραπευτή

ΘΕΜΑ : ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΗ – ΥΠΕΡΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Το θέμα το οποίο θα αναπτύξω έχει να κάνει με την ειδικότητά μου αλλα και την προσωπική μου εργασία. Την πνευματική και φιλοσοφική αναζήτηση όσο και την επαγγελματική μου κατάρτιση και επιστημονική έρευνα.

Η Υπερβατική Ψυχολογία λοιπόν, αναφέρεται στην Ψυχολογία άρα στην επιστήμη, και μάλιστα στην επιστήμη περί ψυχής και απ’ την άλλη μεριά στο Υπερβατικό ή Υπερπροσωπικό. Μετάφραση του όρου transpersonal από τα αγγλικά, που είναι λίγο δύσκολο να το αποδώσουμε στα ελληνικά και αναφέρεται σ’ εκείνες τις εμπειρίες που έχουν τα άτομα που ξεπερνούν την ατομική τους υπόσταση, που ξεπερνουν τα όρια αυτου που ονομάζουμε το «Εγώ».!

Θα σας πω μερικά πράγματα για την ιστορία της Υπερβατικής Ψυχολογίας, τους τομείς έρευνας, τον τρόπο που συνδέεται με τις άλλες επιστημονικές κατευθύνσεις στο χώρο της Ψυχολογίας κι αν προλάβουμε κανά δυό λέξεις για τις σχέσεις της με τις άλλες επιστήμες καθώς και με τις παραδόσεις και φαινόμενα τα οποία παλαιότερα ανήκαν στο χώρο της Θρησκείας, του Μυστικισμού, της παραψυχολογίας, κ.λ.π.

Η Υπερβατική Ψυχολογία γεννήθηκε την περίφημη δεκαετία του ΄’ 60 μαζί με τον άνθρωπο που πήγε στο φεγγάρι, το κίνημα των Χίπης, , τον πόλεμο του Βιετνάμ κι όλα τα σχετικά. Θα θυμάστε οι μεγαλύτεροι ότι εκείνη την περίφημη δεκαετία έγινε ένα είδος Γνωστικής Επανάστασης. Επανάστασης δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο μέχρι τότε ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν τα πράγματα. Έλαβε χώρα μια αναθεώρηση και επανερμηνεία μιας σειράς γνωστών ψυχολογικών φαινομένων (ύπνωση) αλλά και δεδομένων όλου του φάσματος των βιολογικών επιστημών. Από την άλλη μεριά, η ανακάλυψη μιας νέας σειράς δεδομένων μας οδήγησαν στην επαναδιατύπωση και βαθύτερη κατανόηση ή σωστότερα μία νέα κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Θα αναφερθώ σε μερικά απ’ αυτά :

α) Μία πρώτη μεγάλη κατηγορία ερευνών αφορούσε τις ψυχότροπες ουσίες αυτές που καταχρηστικά ονομάζουμε ναρκωτικές. Λέω καταχρηστικά γιατί τα ναρκωτικά αποτελούν ένα ελάχιστο τμήμα των ψυχοδραστικών ουσιών. Η πειραματική έρευνα αυτών των ουσιών οδήγησε στην αναθεώρηση των αντιλήψεων που μέχρι τότε είχαμε για τη φύση της ανθρώπινης συνείδησης. Θα επεκταθώ, αν προλάβω , λίγο περισσότερο σε αυτό το θέμα αργότερα.

β) Ένα δεύτερο μεγάλο ρεύμα ερευνών ερευνούσε την ψυχολογία των κινήτρων που αργότερα ονομάστηκε «Ψυχολογία της Επιτυχίας». Ο τομέας έρευνας της Ψυχολογίας της Επιτυχίας αποτελείτε από την μελέτη των χαρακτηριστικών των ατόμων και των ομάδωντα οποία όχι μόνον δεν έχουν προβλήματα παθολογίας αλλά αντίθετα λειτουργούν πολύ πάνω από το μέσο όρο, που έχουν δηλαδή εξαίρετες επιδόσεις. Τα πορίσματα αυτών των ερευνών έδειξαν ότι ο άγιος, ο σοφός και ο «επιτυχημένος» έχουν κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, ένα κοινό τρόπο θεώρησης του κόσμου. Θα δούμε ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά σε λίγο !

γ) Ένας άλλος τομέας έρευνας ασχολήθηκε με την επαναξιολόγηση και βαθύτερη διερεύνηση θεμάτων σχετικών με την ΥΠΝΩΣΗ και τις ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ. Δηλαδή με τοπώς ο νους (δε λέω η ψυχή, λέω ο νους, οι σκέψεις μας δηλαδή) επηρεάζει το σώμα.  Μεγάλο τμήμα των ερευνών αυτών αναφέρεται στο περίφημο φαινόμενο ΠΛΑΣΕΜΠΟ. Οι περισσότεροι από σας θα ξέρετε τι είναι. Ο όρος «πλασέμπο» αναφέρεται σε ένα ψευτοφάρμακο το οποίο όμως έχει πραγματικά αποτελέσματα με τον όρο βέβαια να πιστέψουμε ότι πρόκειται για πραγματικό φάρμακο.

Τα πορίσματα αυτά μας οδήγησαν να κατανοήσουμε πολύ καλύτερα την φύση των φαινομένων που ονομάζουμε θαύματα. Ποιοι είναι δηλαδή οι ψυχολογικοί μηχανισμοί και οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να συμβεί ένα θαύμα. (Όταν αναφερόμαστε στον όρο θαύμα εννοούμε αποκλειστικά και μόνο τα φαινόμενα ίασης – θεραπείας).

Τα συμπεράσματα στα οποία οδηγηθήκαμε θα μπορούσαν να αποδοθούν με μία φράση : «Κάνε κι εσύ ένα θαύμα. Μπορείς !». Θα αναφερθώ σε λίγο , πιο διεξοδικά στο θέμα αυτό.

Όπως ξέρετε το κίνημα των χίπης άρχισε να δημιουργείται δεκαετία του ‘ 60 από την αφρόκρεμα της Αμερικάνικης κοινωνίας, τους φοιτητές και τους Πανεπιστημιακούς Καθηγητές, όταν ήρθαν σε επαφή με τις εμπειρίες που προκαλούνται με την χρήση ΨΥΧΟΤΡΟΠΩΝ ή ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ή ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΩΝ -όπως επίσης ονομάζονται – ουσιών, όπως για παράδειγμα το LSD, η μεσκαλίνη, η ψιλοκιμβήνη κ.λ.π. Ουσίες οι οποίες ερευνώντο τότε στα Αμερικάνικα εργαστήρια ψυχοβιολογικών επιστημών, ψυχολογίας και ψυχιατρικής. Απεδείχθη ότι οι εμπειρίες που είχε ένα άτομο με τη χρήση αυτών των ουσιών, ξέφευγαν εντελώς από τα πλαίσια κατανόησης του δυτικού τρόπου σκέψης και μας έβαζαν σ’ ένα φάσμα εμπειριών το οποίο ήταν μέχρι τότε εντελώς άγνωστο, άγνωστο σε μας, στη Δύση, στη συγκεκριμένη εποχή. Πάρα πολύ γνωστό όμως σε αρχαιότερους πολιτισμούς, σε όλο το εύρος της γήινης επικράτειας , καθώς και σήμερα στους Ανατολικούς κατά κύριο λόγο πολιτισμούς. Επρόκειτο για τις ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ.

Στην αρχή βέβαια οι ειδικοί επιστήμονες που ασχολούντο με το θέμα, φαντάστηκαν ότι η χρήση αυτών των ουσιών μας έδινε απλώς ένα μοντέλο πειραματικής διερεύνησης της ψύχωσης, , κοινώς της τρέλας. Πάρα πολύ γρήγορα όμως αποδείχθηκε ότι ίσχυε ακριβώς το αντίθετο. Δεδομένου λοιπόν ότι το μεγαλύτερο μέρος των φοιτητών και των επιστημόνων Καθηγητών και Ερευνητών είχαν προσωπική εμπειρία τέτοιου τύπου (μυστικιστικές εμπειρίες δηλαδή με τη χρήση ψυχοτρόπων), η αναγκαιότητα να βρεθεί ένας τρόπος κατανόησης της αληθινής φύσης αυτών των εμπειριών έγινε επιτακτική. Πάρα πολλοί από τους ειδικούς επιστήμονες όπως καταλαβαίνετε ήταν άθεοι, δεδομένου ότι το «ρεύμα» αυτή την εποχή ήταν μάλλον προς την αθεΐα παρά προς τη θεοσέβεια. Αναγκάστηκαν λοιπόν να ζητήσουν απαντήσεις σ’ αυτού του είδους τις εμπειρίες. Τις απαντήσεις αυτές τις βρήκαν κυρίως στην Ανατολή επειδή στη Δύση τα διάφορα θρησκευτικά ρεύματα κυρίως τα διάφορα Χριστιανικά Δόγματα ήταν αναποτελεσματικά, οι μυστικιστικές εμπειρίες σπανιότατες και η επίσημη εκκλησία τις αντιμετώπιζε με δυσπιστία. Άλλωστε ο επιστημονικός κόσμος απαιτούσε απαντήσεις συγκεκριμένες και αποτελεσματικότητα μετρήσιμη. ΄Ηταν φυσικό λοιπόν αυτοί οι επιστήμονες, φοιτητές και καλλιτέχνες που είχαν έρθει σε βιωματικη επαφή με μυστικιστικές εμπειρίες, να στραφούν προς την Ανατολή. Η όσμωση που χαρακτηρίστηκε από την εξαγωγή τεχνολογίας, από την Δύση προς την Ανατολή και την εισαγωγή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ (Γιόγκα, Τάϊ Τσι Τσουαν και τα σχετικά συστήματα) από την Ανατολή προς τη Δύση άρχισε την δεκαετία του ‘ 60 και συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Δεν θα πω περισσότερα γι’ αυτά παρά μόνον ότι:

1) επειδή η χρήση ψυχοτρόπων οδηγούσε σε Υπερβατικές Εμπειρίες Μυστικιστικού Τύπου μελετήθηκαν κατά τρόπο που εισήγαγε την ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, και

2) η προσφορά της Ψυχολογίας της Επιτυχίας μας έδειξε ότι τα άτομα τα οποία επιτυγχάνουν (είτε επιτυγχάνουν στις επιχειρήσεις, όπως ο Ωνάσης, είτε επιτυγχάνουν στο Μοναστήρι και φτάνουν στο «Θεό» , είτε επιτυγχάνουν στο σχολείο και γίνονται άριστοι μαθητές, είτε σε οποιοδήποτε αλλο τομέα δραστηριότητας), έχουν κάποια ΚΟΙΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ. Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά ; Θα σας τα πω εν συντομία:

1) Το άτομο με τις εξαίρετες επιδόσεις έχει ξεκάθαρους στόχους και ασχολείται με αυτό που του αρέσει. Επιτυγχάνει σε κάτι που πραγματικά επιθυμεί και που έχει ζωτική σημασίαγι’ αυτό. ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΠΕΤΥΧΑΙΝΕΙ ΣΕ ΤΙΠΟΤΑ ΚΑΙ ΠΟΥΘΕΝΑ ΑΝ ΔΕΝ ΚΑΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΤΟΥ ΑΡΕΣΕΙ, αν δεν έχει δηλαδή ανακαλύψει τι πραγματικά επιθυμεί.

2) Δεύτερο χαρακτηριστικό των επιτυχημένων ατόμων και ίσως το κυριότερο είναι η ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ. Οι περισσότεροι από μας φανταζόμαστε ότι οι επιτυχημένοι είναι αισιόδοξοι επειδή είναι επιτυχημένοι. Η έρευνα έδειξε ότι ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΙ ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΙ. Η αισιοδοξία τους είναι αποτέλεσμα του ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΟΥ ΝΟΥ. Οι επιτυχημένοι σκέπτονται αυτά που θέλουν να τους συμβούν, με μία λέξη ελέγχουν τη σκέψη τους και δια αυτής τα συναισθήματα , τη συμπεριφορά τους και άρα τις επιδώσεις τους.

Οι περισσότεροι από μας έχουν μια ιδέα έστω και ασαφή για το τι σημαίνει έλεγχος του νου.Δεν υπάρχει ΜΥΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, δεν υπάρχει Θρησκεία, δεν υπάρχει Φιλοσοφία που να μην περιλαμβάνει μία συγκεκριμένη σειρά τεχνικών, ένα σκληρό πυρήνα, αν θέλετε, τεχνικών ελέγχου του νου. Μια σειρά από αρχές και πρακτικές για το πώς ο νους επηρεάζει το σώμα, και τον ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα. Δεν μπορούμε ν’ αναφερθούμε , λόγω χρόνου, περισσότερο σ’ αυτό το θέμα εδώ, αλλά μπορούμε να συνοψίσουμε λέγοντας ότι ο νους επηρεάζει το σώμα διαμέσου των συναισθημάτων – συγκινήσεων. Αν αυτά που σκεφτόμαστε είναι ευχάριστα , νιώθουμε ευχάριστα, το σώμα μας βρίσκεται σε πλήρη ετοιμότητα και ευεξία και η συμπεριφορά μας είναι ανάλογη. Αν αυτά που σκεφτόμαστε είναι δυσάρεστα, οι συγκινήσεις , τα συναισθήματά μας δηλαδή είναι δυσάρεστα, και επειδή ο νους μιλάει στο σώμα μέσα από τις συγκινήσεις, η σωματική μας κατάσταση και η συμπεριφορά μας θα είναι ανάλογες. Αυτό έχει τεράστια σημασία γιατί όπως σας είπα προηγούμενα , την ίδια εποχή έγιναν άλματα όσο αφορά τις γνώσεις για το ΠΩΣ Ο ΝΟΥΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ σε επίπεδο ψυχοφυσιολογίας. Και μάθαμε πάρα πολλά ! Δεν περνάει σκέψη απ’ το μυαλό μας, καμία σκέψη, κανενός είδους , που να μην επηρεάζει άμεσα, ακαριαία , το σώμα μας, (με τρόπο μετρήσιμο) και γενικότερα την συμπεριφορά μας. Το πώς συμπεριφερόμαστε εξαρτάται από το τι πιστεύουμε , και άρα , όπως καταλαβαίνετε, η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε, της νοοτροπίας μας, της φιλοσοφίας μας για τη ζωή, με μια λέξη, ΤΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΜΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΩΝ. Πάνω σ’ αυτό το σημείο θα επανέλθω, αν φυσικά ο χρόνος μας το επιτρέψει.

3) Το τρίτο σημαντικό χαρακτηριστικό των επιτυχημένων είναι αυτό που ονομάζουμεΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ. Αυτός ο όρος αναφέρεται στο γεγονός ότι τα επιτυχημένα άτομα πιστεύουν ότι το κέντρο ελέγχου της ζωής τους βρίσκεται μέσα τους, είναι δηλαδή εσωτερικό. Πιστεύουν ότι η ζωή τους – η μοίρα τους εξαρτάται απ’ τους ίδιους. Από τον τρόπο σκέψης τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους, με μια λέξη από τη δικιά τους δραστηριότητα. Τα άτομα τα οποία αποτυγχάνουν είναι εκείνα τα οποία πιστεύουν ότι η μοίρα τους , η καριέρα τους αν προτιμάτε, εξαρτάται από παράγοντες εξωτερικούς που κατά την άποψή τους βρίσκονται έξω από τους ίδιους.

4) Οι επιτυχημένοι έχουν ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ , πιστεύουν στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους.

5) ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ, δηλαδή όταν κάποιο άτομο ΜΕ ΤΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΥ αντιμετωπίσει κάποια αποτυχία, σκέπτεται : «για να δούμε πώς έγινε , ώστε η επόμενη δοκιμή νάνε επιτυχέστερη. Αυτός με τη ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟΥ, ο απαισιόδοξος δηλαδή, όταν αποτυγχάνει, λέει : «Ωιμέ, ωιμέ»  και δεν κάνει κάμπια προσπάθεια να το ξεπεράσει. Το αποτέλεσμα φυσικά μίας τέτοιας συμπεριφοράς δεν μπορεί παρά να είναι η αποτυχία. Αν ξέρουμε πώς αντιδρά ένα άτομο στην αποτυχία, ξέρουμε αν είναι «φτιαγμένο» για την επιτυχία ή αν είναι καταδικασμένο στη μοιρολατρία και στην κακομοιριά.

6) Τελευταίο και σημαντικότερο ίσως χαρακτηριστικό του ατόμου με τη νοοτροπία του επιτυχημένου είναι

Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ ΚΟΡΥΦΗΣ.

Πρώτος ο Μάσλοου – κορυφαίος ψυχολόγος – επισήμανε ότι οι επιτυχημένοι έχουν πολύ περισσότερες εμπειρίες κορυφής ή μυστικιστικές εμπειρίες από τον μέσο άνθρωπο. Κάποιοι από μας μπορεί να έχουμε πάρει κάποια γεύση απ’ αυτές τις εμπειρίες, κάποιοι ίσως όχι. Αρκεί να θυμηθούμε τι αισθανόμαστε όταν είμαστε ερωτευμένοι, να το πολλαπλασιάσουμε με το χίλια, με το δέκα χιλιάδες, και τότε θα αποκτήσουμε μία αμυδρή ιδέα για το τι εννοούμε όταν μιλάμε για εμπειρίες κορυφής. Οι επιτυχημένοι, ανεξάρτητα από τον τομέα στον οποίο έχουν επιτύχει, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για επιστήμονες, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, ιερείς, στρατιωτικούς ή μαθητές , έχουν πολύ συχνότερες , εντονότερες και μεγαλύτερης διαρκείας εμπειρίες αυτού του είδους ! Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε τα εξής : Η νοοτροπία του επιτυχημένου είναι απαραίτητη συνθήκη εκ των ουκ άνευ, για τον οποιοδήποτε επιθυμεί να έχει φιλοσοφικές – πνευματικές – μυστικιστικές αναζητήσεις! Για να μη γίνει η πνευματική αναζήτηση, η φιλοσοφία, η θρησκεία , το «όπιο του λαού» , όπως πολύ σωστά είχε πει ο Μάρξ, – και δυστυχώς είναι για τους περισσότερους – αλλά για να γίνει μοχλός εξέλιξης και πραγματικής προόδου που να οδηγεί από τη φιλοσοφία στη σοφία. Θα πρέπει να αποκτήσουμε όλοι τον αυτοέλεγχο που προσδίδει ο έλεγχος του νου και που αποτελεί τη σκάλα που οδηγεί στις εξαιρέτου σημασίας υπερβατικές εμπειρίες – εμπειρίες κορυφής -, με μία λέξη τις εμπειρίες έκστασης, και βαθύτατης κατανόησης της φύσης του εαυτού και του κόσμου που είναι και ο στόχος της οποιασδήποτε αυθεντικής αναζήτησης του νοήματος της ύπαρξης .

Προηγούμενα σας είπα ότι θα ήθελα ν’ αναφερθώ σ’ αυτό που είναι κοινό σε όλες τις αυθεντικές, φιλοσοφικές – θρησκευτικές ή επιστημονικές προσεγγίσεις. Αν κάνουμε τη σύνθεση όλων ν αυτών των προσεγγίσεων , φθάνουμε σε ορισμένα κοινά συμπεράσματα, τα οποία είναι : 1) Η προϊστορία και η προπαίδεια της πνευματικής αναζήτησης βασίζεται σε καθαρά ψυχολογικές τεχνικές ελέγχου του νου.                                                              Οποίος δεν είναι ικανός να βάλει φραγμό στον τρόπο με τον οποίο τα γεγονότα τον επηρεάζουν και να διαλέξει ο ίδιος τον τρόπο με τον οποίο τα γεγονότα θα τον επηρεάσουν, μάλλον αεροβατεί, παρά βρίσκεται στο δρόμο της αυθεντικής πνευματικής αναζήτησης. Με μία λέξη, το κοινό στοιχείο σε όλες τις παραδόσεις, ανεξαρτήτως ονομάτων, αποτελείται από το τετράπτυχο : ΚΑΤΗΧΗΣΗ – ΚΑΘΑΡΣΗ- ΦΩΤΙΣΗ- ΘΕΩΣΗ. Αυτό το τετράπτυχο περιγράφει άλλωστε και τον βασικό κορμό της πραγματικής Ορθόδοξης Ασκητικής Παράδοσης..

Ο όρος «κάθαρση» χρησιμοποιήθηκε από τους πρώτους ψυχαναλυτές για να περιγράψουν την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Ο όρος «κάθαρση» χρησιμοποιήθηκε και από τον Αριστοτέλη , για να περιγράψει την ψυχοκαθαρτήριο επίδραση της θεατρικής παραστάσεως. Ας θυμηθούμε εδώ ότι η θεατρική παράσταση αποτελούσε θρησκευτική πράξη υψίστου σημασίας με καθαρά μυητικό και ψυχοθεραπευτικό – ψυχοκαθαρτήριο, αν προτιμάτε, χαρακτήρα και περιεχόμενο. Εξ’ ου και ο όρος «ηθοποιός», =ο ποιών ήθος.

Ξαναγυρίζω όμως στην κάθαρση ως ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. Από τι θα πρέπει να καθαρθούμε άραγέ ; Από τους ψυχολογικούς ρύπους βεβαίως. Και τι εστί ψυχολογικός ρύπος ; Ο Ιησούς αναφέρθηκε στα ζητήματα αυτά με σαφήνεια. Είχε πει για παράδειγμα : «Εγώ δεν σας λέω να μην πάτε με τη γυναίκα του γείτονα, εγώ σας λέω να μη σκεφθείτε ότι το κάνετε». Φυσικά εάν ζούσε σήμερα, είναι πιθανό ότι θ’ αντιμετώπιζε θέματα κοινωνικής ηθικής όπως αυτό, με τρόπο διαφορετικό. Γιατί αν σκεφθείτε ότι πάτε με τη γυναίκα του γείτονα, εάν το φανταστείτε, θα συμπλήρωνα εγώ, τότε θα το κάνετε. Το παν είναι η εξοικείωση με την ιδέα. Ο Ιησούς φώτισε με τρόπο εντυπωσιακό κι ένα άλλο εξαιρέτου σημασίας σημείο, π.χ. είπε « Ουκ εγώ, αλλά η συ πίστης σέσωκέ σε». Δηλαδή δε σ’ έκανα εγώ καλά , ούτε καν ο Θεός, αλλά η ΠΙΣΤΗ ΣΟΥ. Αυτή η φράση του Ιησού δεν είναι τυχαία. Δεν πρόκειται για ένα ρητορικό σχήμα, αλλά για περιγραφή μίας βαθειάς ψυχολογικής και μυητικής αλήθειας. Τι εστίΠίστη σαν ψυχολογική λειτουργία; Η πίστη προϋποθέτει συγκεκριμένες προσδοκίες και υψηλό βαθμό ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ για την πραγματοποίησή τους (πιστής εστί ελπιζομένων υπόστασης – κατά την πίστην υμών γεννηθήτω υμίν). Χωρίς βέβαια να αποκλείεται , ΔΕΝ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΠΙΣΤΗ ΣΕ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΞΙΩΝ, δηλαδή θρησκευτική πίστη, για την εκδήλωση αλλαγών στη συναισθηματική ή σωματική μας κατάσταση, και κατ’ επέκταση στη συμπεριφορά μας. ΄Οπως είπαμε και προηγουμένως, ο νους επηρεάζει το σώμα διαμέσου των συγκινήσεων. Καθίσταται έτσι κατανοητό το πώς όλοι μπορούμε να κάνουμε θαύματα, αρκεί να μάθουμε να σκεφτόμαστε θετικά . Αυτό είναι άλλωστε και το πραγματικό – ετυμολογικό νόημα της λέξης Προς + Ευχή.= Στρέφω τον νου μου σε αυτό που εύχομαι να μου συμβεί. ΄Αρα λοιπόν, η πίστη ενεργεί μέσα από την αλλαγή των προσδοκιών και των προσμονών, με μιά λέξη των σκέψεων, του τρόπου σκέψης, , του γνωστικού συστήματος και κατ’ επέκταση του νοητικού – συναισθηματικού προγραμματισμού του ατόμου. Πιστεύω σημαίνει σκέφτομαι συγκεκριμένα πράγματα. Αυτό που σκέφτομαι, όπως είπαμε και προηγουμένως, επηρεάζει την ψυχική μου διάθεση , που με τη σειρά της επηρεάζει καθοριστικά την σωματική μου κατάσταση, προς την κατεύθυνση της υγείας ή της ασθένειας. Αξίζει να υπογραμμίσουμε εδώ ότι η πιστή μαθαίνεται, όπως μαθαίνεται η ισορροπία ή η κολύμβηση. Προϋπόθεση για την απόκτηση της ιαματικής-θαυματουργικής πίστης δεν είναι , όπως πιστεύεται από πολλούς, η τυφλή, άκριτη υποταγή σε κάποιο υπερβατικό σύστημα αξιών = (Θρησκεία),ούτε σε κάποιον «Πατέρα Παντοκράτορα», αλλά η απόκτηση αυτοκυριαρχίας . Δηλαδή η συνειδητή καθοδήγηση της σκέψης μας σε συγκεκριμένα περιεχόμενα. ΠΙΣΤΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΝΩΡΙΖΩ ΚΑΙ ΟΧΙ ΝΟΜΙΖΩ. Πίστη σημαίνει θέλω και επιθυμώ κι όχι φοβάμαι και εκλιπαρώ. Πιστεύω σημαίνει θεωρώ κάτι ως αληθινό, ως πραγματικό και ότι συμπεριφέρομαι ανάλογα!

Η ελπίδα και η πίστη στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας είναι ήδη το μισό της θεραπείας, όπως έλεγε και ο Βολτέρος.

7) Αλλά το σημαντικότερο απ’ όσα θα ήθελα να πω, στον ελάχιστο χρόνο που μας απομένει, αφορά την έννοια των ΑΛΛΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ. (ALTER STATES OF CONSCIOUSNESS).Οι περισσότεροι από μας δεν γνωρίζουμε παρά τις δύο συνηθισμένες καταστάσεις συνείδησης. Δηλαδή την φυσιολογική εγρήγορση και το όνειρο. Κάποιοι από μας έχουν κάποιες εμπειρίες από καταστάσεις αλκοολικής μέθης, ίσως και από καταστάσεις συνείδησης που προκαλούνται από τη χρήση ψυχοτρόπων – ψυχοδραστικών ουσιών. Εκείνο που γνωρίζουμε σήμερα είναι ότι οι συνηθισμένες καταστάσεις της συνείδησης δεν είναι παρά ένα ελάχιστο τμήμα των δυνατών καταστάσεων της συνείδησης. Και όπως το φως δεν είναι παρά ένα ελάχιστο τμήμα , το ορατό τμήμα, του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, το οποίο εκτείνεται πολύ πριν το υπέρυθρο και πολύ μετά το υπεριώδες, σε περιοχές δηλαδή του φάσματος στις οποίες το μάτι μας είναι τυφλό, έτσι και οι δυνατές καταστάσεις της συνείδησης εκτείνονται πολύ πέρα από την εμπειρία του μέσου ανθρώπου. Και όπως έλεγε ο Γουίλλιαμ Τζέϊμς, κορυφαίος Αμερικανός Ψυχολόγος του 19ου αιώνα, «Καμία περιγραφή του Σύμπαντος δεν μπορεί να είναι πλήρης εάν δεν περιλαμβάνει την διερεύνηση των άλλων καταστάσεων συνείδησης». (Alter states of consciousness) Η Υπερβατική – Υπερπροσωπική Ψυχολογία έχει θέση σαν στόχο της την διερεύνηση αυτών των άλλων , των ανώτερων καταστάσεων συνείδησης.

Οι ανώτερες καταστάσεις συνείδησης ή αλλιώς οι μυστικιστικές εμπειρίες ή εμπειρίες κορυφής, αποτελούν τον απώτερο στόχο όλων των εσωτερικών μυητικών συστημάτων, καθώς και των φιλοσοφικών και θρησκευτικών διδασκαλιών. Αποτελούν επίσης τον κοινό κορμό όλων των θρησκευτικών συστημάτων, τα οποία διαθέτουν συγκεκριμένες τεχνικές για την επίτευξη τους. Το πέρασμα δηλαδή, σε ανώτερες καταστάσεις συνείδησης, ανεξαρτήτως του ονόματος που χρησιμοποιείται για την περιγραφή τους: ΄Ενωση με το Θεό, Σαμάντι, Σατόρι, κ.λ.π. Οι τεχνικές αυτές έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για εκατοντάδες ,και πολλές φορές για χιλιάδες χρόνια. Η Υπερβατική Ψυχολογία έχει θέσει σαν στόχο της να διερευνήσει και να διατυπώσει σε σύγχρονη επιστημονική ψυχολογική ορολογία τις τεχνικές αλλαγής κατάστασης συνείδησης και να τις χρησιμοποιήσει ως όχημα για τη διερεύνηση – εξερεύνηση όλου του φάσματος καταστάσεων συνείδησης που είναι προσιτές στο ανθρώπινο όν.

____________________________________________________________________________________

Υπερβατικές Εμπειρίες

ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Μέχρι πολύ πρόσφατα (δεκαετία του ΄60) οι συνηθισμένες καταστάσεις συνείδησης (ΚΣ) που βιώνει ο μέσος δυτικός ήταν για την σύγχρονη Δυτική Ψυχολογία τρεις: 

1. Η φυσιολογική κατάσταση εγρήγορσης
2. Ο ύπνος και τα όνειρα, και
3. Οι καταστάσεις αλκοολικής μέθης.

Όλες οι άλλες καταστάσεις, συνείδησης (ΚΣ) που διέφεραν από τις πιο πάνω γνωστές, εθεωρούντο ως ανύπαρκτες, παθολογικές ή εν πάσει περιπτώσει, ως μη – επιθυμητές!

Και αυτά, παρόλο τον συνεχώς αυξανόμενο όγκο δεδομένων προερχομένων κυρίως από την ανθρωπολογική έρευνα σε μη – δυτικές κοινωνίες (Ινδουισμός, Βουδισμός, Σαμανισμός), αλλά και την παραψυχολογική και ιστορική έρευνα που αφορούσε εμπειρίες που εμφανώς έβγαιναν έξω από τα τότε υπάρχοντα αντιληπτικά πλαίσια της δυτικής επιστήμης. (π.χ. πυροβασία, εκστατικές καταστάσεις, εμπειρίες «ανάμνησης» προηγούμενων ζωών, εξωσωματικές εμπειρίες, κατάληψη (possession), πρόγνωση του μέλλοντος, δυνατότητα ελέγχου σωματικών λειτουργιών που φυσιολογικά βρίσκονται έξω από τον έλεγχο της συνείδησης – π.χ. έλεγχος του πόνου, κ.λπ.).

Αλλά όμως, τι σημαίνει υπερβατική εμπειρία; Τι γνωρίζουμε για τις άλλες καταστάσεις, συνείδησης; Ποιους τρόπους διαθέτουμε για να προκαλέσουμε την εμφάνισή τους;

Η Υπερβατική Εμπειρία  

Ο όρος υπερβατική εμπειρία (transpersonalexperience) αντιστοιχεί σε ένα επίπεδο του όντος που υπερβαίνει – ξεπερνά την έννοια του ατομικού εγώ. Οφείλεται δε στη διερεύνηση της συνείδησης που παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια μη συνηθισμένων Ποιοτικά Αλλαγμένων Καταστάσεων Συνείδησης (ΠΑΚΣ).  Συνοδεύεται από μια αίσθηση πληρότητας και ενότητας με το σύμπαν, η οποία προκαλεί βαθιές και μόνιμες αλλαγές στο σύστημα αξιών του ατόμου.

Με τον όρο Μη Κανονικές, Μη Συνηθισμένες Καταστάσεις Συνείδησης (ΠΑΚΣ), εννοούμε ένα φάσμα εμπειριών κατά τη διάρκεια των οποίων, το άτομο που τις βιώνει έχει την εντύπωση ότι η συνήθης λειτουργία της συνείδησης του αλλάζει. Ιδιαίτερα οι γνωστικές (κριτική σκέψη, μνήμη, αίσθηση χώρου και χρόνου), συναισθηματικές (ένταση και είδος του συναισθήματος) και αντιληπτικές του λειτουργίες, διαφοροποιούνται εντελώς. Η σχέση με τον εαυτό του και τον κόσμο – με μια λέξη, την πραγματικότητα – υφίσταται ριζική μεταβολή καθ΄ όλη τη διάρκεια της εμπειρίας.

Ο ψυχολόγος WilliamJames, στο έργο του «Η θρησκευτική εμπειρία» (1908) πρότεινε έναν ορισμό των ΠΑΚΣ που έμελλε να γίνει κλασσικός. Τις χαρακτηρίζει με βάση τέσσερα κριτήρια:

1. Το άρρητο της εμπειρίας (inneffabilite).Το άτομο νιώθει πως δεν μπορεί να βρει λέξεις ικανές να την περιγράψουν. Πρέπει λοιπόν να την βιώσει κανείς άμεσα και προσωπικά, αφού δεν μπορεί να κοινοποιηθεί δια του λόγου.
2. Ο διαισθητικός της χαρακτήρας (intuition).Οι ΠΑΚΣ βιώνονται σαν μια «αποκάλυψη», μια βαθιά, ακλόνητη διαισθητική γνώση.
3. Το κριτήριο της αστάθειας,της μη διάρκειας (instabilite).Οι ΠΑΚΣ δεν διαρκούν πολύ και – εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων – μέσα σε λίγα λεπτά ή το πολύ μερικές ώρες, παραχωρούν τη θέση τους στην κανονική συνείδηση.
4. Το κριτήριο της παθητικότητας (passivite).Υπάρχει δραστηριότητα μόνο κατά την φάση πρόκλησης των ΠΑΚΣ. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να ευνοήσουμε την εκδήλωσή τους με ειδικές τεχνικές, αλλά από τη στιγμή που η επιθυμητή αλλαγή της συνείδησης επιτευχθεί, το άτομο που την βιώνει «μπαίνει» σε μια κατάσταση βαθιάς δεκτικότητας, όπου τα γεγονότα δεν προκαλούνται, αλλά απλά συμβαίνουν.

Ο James, που είχε προσωπικά βιώσει ΠΑΚΣ, χρησιμοποιώντας πρωτοξείδιο του αζώτου και αιθέρα – ψυχοτροπικές ουσίες που ήταν στην μόδα στην εποχη του και τις οποίες θεωρούσε ωςδραστικά διεγερτικά της μυστικιστικής συνείδησης – έφτασε στο συμπέρασμα ότι «η κανονική μας συνείδηση δεν είναι παρά ένας ιδιαίτερος τύπος συνείδησης, ο οποίος διαχωρίζεται με μια λεπτή μεμβράνη από πολλούς άλλους τύπους συνείδησης, οι οποίοι περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία για να ενεργοποιηθούν. Μπορούμε να περάσουμε όλη μας τη ζωή χωρίς να υποπτευθούμε καν την ύπαρξή τους, αλλά με την κατάλληλη διέγερση μπορούν να εμφανιστούν σε όλο τους το μεγαλείο…»

«Καμία περιγραφή – εξερεύνηση του σύμπαντος στο σύνολό του δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης, αν αφήνει απέξω αυτές τις άλλες καταστάσεις συνείδησης».

Οι απόψεις αυτές θεωρούνται πλέον θεμελιώδεις. Νεότεροι ερευνητές όπως οι ψυχολόγοιLudwig(1966), Pahnke(1965) και Tart(1969-1975) τις ανέπτυξαν καθοριστικά, διαμορφώνοντας έναν νέο τομέα έρευνας στην ψυχολογία που λέγεται «Έρευνα των ΠΑΚΣ».

Πιο ειδικά, ο Pahnke, στη διδακτορική του διατριβή με θέμα «οι σχέσεις των ψυχεδελικών – ψυχοδραστικών ουσιών και η μυστικιστική κατάσταση συνείδησης» παρουσιάζει τις εννέα θεμελιώδεις κατηγορίες της αυθόρμητης εκστατικής κατάστασης, την οποία διαφοροποιεί από τον «πειραματικό μυστικισμό» που προκαλείται από ψυχότροπες ουσίες.

Οι εννέα κατηγορίες της αυθόρμητης εκστατικής κατάστασης:

1. Αίσθηση ενότητας με το Σύμπαν.
2. Χάσιμο της αίσθησης του χώρου και του χρόνου.
3. Η αίσθηση του ιερού – το δέος.
4. Η απόλυτη βεβαιότητα της πραγματικότητας  της αλήθειας που απεκαλύφθη διαισθητικά δια επιφωτίσεως, κατά τη διάρκεια της εμπειρίας.
5. Το παράδοξο της εμπειρίας.
6. Το ανείπωτο, το ακατανόμαστο. Η απόλυτη ανικανότητα της γλώσσας να εκφράσει το περιεχόμενο της εμπειρίας.
7. Ο παροδικός χαρακτήρας της εμπειρίας (διαρκεί λίγο).
8. Ένα βαθύτατο αίσθημα αγάπης και κοσμικής τάξης και αρμονίας.
9. Η βαθιά μεταμόρφωση του συστήματος αξιών του ατόμουπου βίωσε την εμπειρία.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ  ΚΑΙ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ:

ΠΑΚΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Η στάση των ψυχολόγων – ψυχιάτρων και γενικά των επιστημόνων της συμπεριφοράς απέναντι σ΄ αυτά τα δεδομένα εκείνη την εποχή – αλλά ακόμη και σήμερα – δύναται να διακριθεί σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

1. Άγνοια ή άρνηση των υπερβατικών φαινομένων (Υ.Φ.).Οι επιστήμονες αυτής της κατηγορίας αρνούνται την ύπαρξη των Υ.Φ. ή απλώς τα αγνοούν. Εκτιμούν ότι τα Υ.Φ. δεν έχουν σπουδαία σημασία για την κατανόηση της φυσιολογικής ή παθολογικής λειτουργίας του ανθρώπου, δεδομένου ότι δεν μπορούσαν να τα εντάξουν μέσα στο φάσμα των συνηθισμένων διακυμάνσεων του Νου. Κάθε φαινόμενο αυτού του τύπου χαρακτηρίζεται λοιπόν ως «ψυχωτικό», δηλαδή σαν παραίσθηση. Κι αυτό, είτε το φαινόμενο εκδηλωνόταν σε σχιζοφρενή, είτε σε υγιές άτομο υπό την επήρεια ψυχο-δραστικής ουσίας, είτε σε πνευματικό δάσκαλο, μύστη, yogi, σαμάνο, άγιο κ.λπ. ή σε απόλυτα φυσιολογικά άτομα.

Φυσικά είναι φανερό ότι αυτές οι απόψεις απορρέουν από ένα φιλοσοφικό – ιδεολογικό υπόβαθρο, σύμφωνα με το οποίο κάθε ψυχολογικό φαινόμενο που ξεφεύγει από τα πλαίσια του «νορμάλ», δεν μπορεί παρά να είναι παθολογικό και θα έπρεπε να εμποδίσουμε την εμφάνισή του, εν ανάγκη με τη χρήση ψυχοφαρμάκων….

1. Πραγματικό ενδιαφέρον – αλλά λάθος ερμηνεία.Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όσοι επιστήμονες ενδιαφέρονται ειλικρινά να κατανοήσουν τα Υ.Φ. Προσπάθησαν να δημιουργήσουν εννοιολογικά πλαίσια και να βρουν εξηγήσεις, αλλά δεν κατανοούν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των Υ.Φ. και προσπαθούν να τα ερμηνεύσουν με βάση ξεπερασμένα και ανεπαρκή θεωρητικά πλαίσια, κατά κύριο λόγο ψυχαναλυτικά Φροϋδικού και Νεο-φροϋδικού τύπου.

Περιορίζουν λοιπόν τα Υ.Φ. σε ψυχοδυναμικά φαινόμενα (που αντιστοιχούν σε γενικές γραμμές στους τομείς που ανακάλυψε και διερεύνησε η ψυχανάλυση) τα οποία καθορίζονται από τα βιογραφικά στοιχεία του ατόμου. Έτσι οι περί-γεννητικές και ενδομήτριες εμπειρίες θεωρούνται απλώς ως «φαντασιώσεις». Τα θρησκευτικά συναισθήματα εξηγούνται με όρους μη-λελυμένων συγκρούσεων με τη γονική εξουσία. Οι εμπειρίες κοσμικής ενότητας θεωρήθηκαν ως ενδείξεις πρωταρχικού παιδικού ναρκισσισμού. Οι αρχετυπικές εικόνες θεωρούνται ως συμβολικές απεικονίσεις του πατέρα και της μητέρας. Οι εμπειρίες προηγούμενων ζωών θεωρούνται σαν αντίδραση στο φόβο του θανάτου ή σαν αντισταθμιστική υπεραναπλήρωση, που εκφράζει συμβολικά το ανικανοποίητο του ατόμου απέναντι σε διάφορες συνθήκες της ζωής του.

1. Αναγνώριση της τεράστιας σημασίας που έχουν τα Υ.Φ. για την κατανόηση της ανθρώπινης συνείδησης. Εδώ έχουμε πλέον αναγνώριση της «ευριστικής αξίας» τους, για την κατανόηση του ασυνείδητου και των ανθρώπινων δυνατοτήτων (development of human potential). Από τους κορυφαίους επιστήμονες αυτής της κατηγορίας, από την οποία προήλθε και η Υπερβατική – Υπερπροσωπική Ψυχολογία (Transpersonal Psychology) είναι κυρίως οι A. Maslow, C. Jung, R. Assagioli, S. Grof.

Hέρευνα με τις ψυχοδραστικές ουσίες και ιδιαίτερα το LSD, επέτρεψε την πειραματική μελέτη της ανάδυσης μη συνηθισμένων Ποιοτικά Αλλαγμένων Καταστάσεων Συνείδησης (ΠΑΚΣ).

Αυτή η κατηγορία ερευνητών θεωρεί ότι οι ΠΑΚΣ προέρχονται από βαθύτατα στρώματα του ασυνείδητου, τα οποία αγνοεί η κλασσική ψυχανάλυση και δεν δύναται να ερμηνευτούν στα πλαίσια του φροϋδικού εννοιολογικού πλαισίου. Διαχωρίζει το ψυχοδυναμικό (ψυχαναλυτικό) επίπεδο, θεωρώντας τα ξεχωριστές οντότητες.

Άλλωστε, η έρευνα – θεραπεία LSDέδειξε ότι «όλα τα άτομα ξεπερνούσαν αργά ή γρήγορα το ψυχοδυναμικό επίπεδο για να εισχωρήσουν στο περί-γεννητικό και υπερβατικό επίπεδο».

ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Μια σειρά κοσμογονικών αλλαγών που έλαβε χώρα την δεκαετία του ΄60 (απαρχή της διαστημικής εποχής, κίνημα των χίπις, κ.λπ.) προκάλεσε ρήξη σ΄ αυτό το αντιληπτικό πλαίσιο και οδήγησε στη σύγχρονη υπερβατική – υπερπροσωπική τάση στην ψυχολογία. Αυτή ασχολείται με τη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΕΝΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΟΥ ΘΑ ΕΝΣΩΜΑΤΩΝΕΙ ΣΤΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ. Οι αλλαγές αυτές υπήρξαν το αποτέλεσμα των συνδυασμένων επιδράσεων μιας σειράς ερευνών στον τομέα της ψυχολογίας των βιο-επιστημών αλλά και των φυσικών επιστημών (κβαντική θεωρία της σχετικότητας). Όσον αφορά την ψυχολογία και τις βιο-επιστήμες, οι έρευνες αφορούσαν κυρίως:

• Την ψυχολογία των εξαίρετων επιδόσεων (ψυχολογία της επιτυχίας).
• Το φαινόμενο Placeboγια γενικά τα φαινόμενα της αυτο-πραγματοποιούμενης προφητείας.
  • Το bio–feedback(βιοανάδραση).
• Την ψυχοφυσιολογία των συγκινήσεων(στρες και ψυχοσωματικές παθήσεις).
• Την νέα «Ολιστική» θεραπεία του καρκίνου με τη μέθοδο Simonton.
• Την πειραματική μελέτη των ψυχο-φυσιολογικών μεταβολών που συνοδεύουν τον διαλογισμό.
• Την επιστημονική έρευνα των Ποιοτικά Αλλαγμένων Καταστάσεων Συνείδησης:(ψυχεδελική – ψυχολυτική θεραπεία LSD– αποκαλούμενες «εμπειρίες κορυφής» – αισθητηριακή απομόνωση – μελέτη των περιθανάτιων εμπειριών (near death experience).

Το αποτέλεσμα αυτών των ερευνών υπήρξε τόσο σημαντικό που χαρακτηρίστηκε «Γνωστική Επανάσταση», δηλαδή θεμελιώδης αλλαγή των ερμηνευτικών πλαισίων μέσα από τα οποία κατανοούμε τον εαυτό και τον κόσμο.

Συνοπτικά, τα πορίσματα απ΄ αυτήν την γνωστική επανάσταση ήταν τα εξής:

1. Η εμπειρία που έχουμε από τον εαυτό μας και τον κόσμο δεν καθορίζεται από τα εξωτερικά ερεθίσματα – γεγονότα, αλλά από τον τρόπο που αντιδρούμε σ΄ αυτά!Ο τρόπος αντίδρασης εξαρτάται από τον τρόπο ερμηνείας των συμβάντων. Δηλαδή από το Γνωστικό μας Σύστημα, το οποίο αποτελείται από το σύνολο των πιστεύω μας, τον τρόπο σκέψης, την νοοτροπία μας, δηλαδή από το σύνολο των νοητικών και συναισθηματικών – συγκινησιακών μας «προγραμματισμών».

Σε τελικά ανάλυση και σύμφωνα με τα συμπεράσματα δεκάδων ερευνών που καλύπτουν όλο το φάσμα των κοινωνιο-ψυχο-βιο επιστημών, η επιτυχία ή η αποτυχία, η υγεία ή η αρρώστια, εξαρτώνται καθοριστικά από τον τρόπο σκέψης, δηλαδή το γνωστικό σύστημα του ατόμου.

Και αυτό γιατί γνωρίζουμε σήμερα ότι, οποιαδήποτε σκέψη (έννοια ή φαντασία) περάσει από το νου μας, μας επηρεάζει άμεσα (καθορίζοντας την ψυχοφυσιολογική μας κατάσταση, δηλαδή την «ψυχική μας διάθεση») ή έμμεσα, διαμέσου των αλλαγών στη συμπεριφορά μας (που έχουν σαν αποτέλεσμα την αποτελεσματική δράση =επιτυχία, ή την αναποτελεσματική δράση =αποτυχία). Με άλλα λόγια, «κάθε αλλαγή στην οργανική κατάσταση συνοδεύεται από μια αντίστοιχη αλλαγή στη νοητική – συγκινησιακή κατάσταση – συνειδητή ή ασυνείδητη. Και αντίστροφα: κάθε αλλαγή στη νοητική – συγκινησιακή κατάσταση – συνειδητή ή ασυνείδητη – συνοδεύεται από μια αντίστοιχη αλλαγή στην οργανική κατάσταση».

Ο ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΔΗΛΑΔΗ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΕΝΑ ΕΝΙΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ, ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ, ΚΑΘΕ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΕΠΙΔΡΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΛΛΟ. Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο νου και στο σώμα είναι οι συγκινήσεις, οι οποίες «διαθέτουν» έναν ψυχικό και ένα σωματικό πόλο. Σ΄ αυτούς άλλωστε αναφέρονται και οι πολυάριθμες ψυχοσωματικές εκφράσεις όπως π.χ. μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι», «μου γύρισαν τ΄ άντερα», «μου κόπηκαν τα πόδια», κ.λπ.

2. ΟΙ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΕΣ – ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ (ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ – ΥΠΝΟΣ) ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΑΡΑ ΕΝΑ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ(SPECTRUMOFSTATESOFCONSCIOUSNESS),ένα ειδικό πρόγραμμα του ανθρώπινου βιοϋπολογιστή. Όπως το φως δεν αποτελεί παρά το ορατό τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, έτσι και οι συνηθισμένες καταστάσεις συνείδησης ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΕΡΟΣ ΕΝΟΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΟΥ ΣΥΝΕΧΟΥΣ, στο οποίο οι κανονικές καταστάσεις συνείδησης δεν αποτελούν παρά ένα ελάχιστο τμήμα.  

Η δυτική ψυχολογία μέχρι πρόσφατα (την δεκαετία του ΄60) δεν γνώριζε «επίσημα» παρά ένα ελάχιστο τμήμα του φάσματος: τις κανονικές και παθολογικές καταστάσεις συνείδησης. Έκτοτε όμως ερευνούνται συστηματικά και εντατικά τα άλλα μέρη του φάσματος, κυρίως υπό την προώθηση της υπερβατικής – υπερπροσωπικής ψυχολογίας.

Οι ΠΑΚΣ μπορεί να εμφανιστούν αυθόρμητα ή να προκληθούν με ειδικές τεχνικές.Από αρχαιοτάτων χρόνων και σε όλους τους γνωστούς πολιτισμούς, υπήρχαν τρόποι πρόκλησης τέτοιων εμπειριών, είτε μέσα από τη χρήση ειδικών ψυχοσωματικών τεχνικών (π.χ. Yoga, προσευχή, νηστεία, αυτοσυγκέντρωση, εκστατικός χορός, μουσική, μυητικές τελετουργίες και μυστήρια), είτε με τη χρήση ψυχο-δραστικών ουσιών, είτε συχνότερα, με τον συνδυασμό και των δυο αυτών μεθόδων.

ΑΥΘΟΡΜΗΤΕΣ ΠΑΚΣ

Σήμερα στη Δύση γνωρίζουμε πέντε τύπους αυθόρμητης ανάδυση ΠΑΚΣ, για τους οποίους όμως γίνεται αναφορά σε πολλές εσωτερικές παραδόσεις:

α)της «εμπειρίας κορυφής» (Maslow)

β)τις επιθανάτιες εμπειρίες (Near Death Experiences)

γ)τις εξωσωματικές εμπειρίες (out-of-body Experiences)

δ)το Συνειδητό Ονείρεμα (Lucid Dreaming)

ε)τα παραψυχολογικά φαινόμενα (τηλεπάθεια, τηλεκίνηση, κ.λπ.) στα οποία δεν θα αναφερθούμε στον παρόν άρθρο. Παρακάτω θα εξετάσουμε ξεχωριστά μια – μια, αυτές τις κατηγορίες.

ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΟΡΥΦΗΣ

Η αυθόρμητη ανάδυση ΠΑΚΣ ονομάστηκε από τον Α. Maslow(έναν από τους θεμελιωτές της υπερβατικής – υπερπροσωπικής ψυχολογίας) «εμπειρία κορυφής» (peakexperience).Χαρακτηρίζεται από ένα ξαφνικό «άνοιγμα», ένα βίωμα εκστατικής χαράς, ένα αίσθημα θαυμασμού και τέρψης. Ένα αίσθημα συμμετοχής και ενότητας με το σύμπαν κατά τη διάρκεια του οποία εξαφανίζεται ο φόβος του θανάτου. Το έναυσμα τέτοιων εμπειριών μπορεί να είναι το άκουσμα μουσικής, το θέαμα ενός τοπίου, τους ηλιοβασιλέματος, η αυτοσυγκέντρωση ή η ενασχόληση με όλο μας το είναι, όπως η ερωτική επαφή, η ποίηση, ο χορός, κ.λπ.

ΠΕΡΙΘΑΝΑΤΙΕΣΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

(Near Death Experiences)

Η περιθανάτια εμπειρία (ΠΘΕ) είναι μια εμπειρία που εμφανίζεται αυθόρμητα σ΄ έναν αριθμό ατόμων που «είδαν τον χάρο με τα μάτια τους», που βρέθηκαν δηλαδή πολύ κοντά στο θάνατο και θεωρήθηκαν κλινικά νεκροί, συνεπεία κάποιου ατυχήματος, εγχείρησης, κ.λπ.

Περισσότερες από 3.000 εμπειρίες αυτού του τύπου έχουν ερευνηθεί μέχρι σήμερα. Το ινστιτούτο Γκάλοπ (USA) σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το 1982, εκτιμά ότι ΠΘΕ έχουν συμβεί σε 8.000.000 αμερικανούς!

Στη συνέχεια των εργασιών της θανατολόγου Elisabeth Kubler Ross τη δεκαετία του ΄60 και της εργασίας του ψυχιάτρου Raymond Moody(1975-76), ιδρύθηκε η «International Association of Near Death Studies» (IANDS), της οποίας στόχος είναι η διερεύνηση των εμπειριών των ατόμων που πλησίασαν τόσο κοντά στο θάνατο, ώστε να θεωρηθούν κλινικά νεκροί. Αντίστοιχες ενώσεις δημιουργήθηκαν ταχύτατα στον Καναδά και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Το είδος της εμπειρίας που ονομάζουμε ΠΘΕ, θα γίνει κατανοητό πολύ καλύτερα με την παράθεση της παρακάτω βιωματικής εμπειρίας:

«…Είμαι εξήντα χρονών. Έπαθα έμφραγμα του μυοκαρδίου. Είδα μετά το θάνατό μου, πάνω από το κρεβάτι μου, το σώμα μου να κείται νεκρό. «Πάει, πέθανε», είπε ο γιατρός, κλείνοντας μου τα μάτια. Τότε ένιωσα κάτι να με ρουφά και διάνυσα περιστρεφόμενος σα σε δίνη ένα τεράστιο μαύρο τούνελ, μέσα στο οποίο άκουγα ταυτόχρονα δυσάρεστους θορύβους και μια γλυκιά μουσική.

Έπειτα, ξαφνικά, στην άκρη του τούνελ εμφανίστηκε ένα εκπληκτικό φως. Συνάντησα αυτούς που είχα αγαπήσει, που ζούσαν τώρα σ΄ έναν άλλον κόσμο, γεμάτο ειρήνη και ανείπωτη ευτυχία. Μου είπαν ότι η ώρα μου δεν είχε έρθει ακόμα. Αισθανόμουν εκείνη τη στιγμή μιαν απέραντη αγάπη. Είχα την εντύπωση ότι καταλάβαινα τα πάντα, ότι ήξερα τα πάντα. Ωστόσο, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω αυτό το μέρος, ενάντια στη θέλησή μου. Η επιστροφή στο σώμα μου ήταν δυσάρεστη. Όταν ξύπνησα και βρέθηκα ξαπλωμένος στο κρεβάτι του νοσοκομείου, είπα – διαμαρτυρόμενος – στο γιατρό και στη γυναίκα μου: «Γιατί με επαναφέρατε στη ζωή; Ήμουν τόσο καλά εκεί που βρισκόμουν. Έπρεπε να με αφήσετε ήσυχο».

Όλα τα στοιχεία της ΠΘΕ βρίσκονται συγκεντρωμένα σ΄ αυτήν τη μαρτυρία. Τα άτομα τα οποία λένε ότι έχουν ζήσει μια τέτοια εμπειρία δεν αναφέρουν αναγκαστικά όλα αυτά τα φαινόμενα. Μερικοί αναφέρουν μόνο μερικά απ΄ αυτά.

Είναι φανερό για όποιον έχει μελετήσει τις μαρτυρίες ΠΘΕ, ότι περιλαμβάνουν μια σειρά γνωστών αρχετύπων:

• Το θέμα του διπλού (εξωσωμάτωση)
• Το τούνελ (πέρασμα ή/και «μύηση»)
• Το φως (αγάπη ή/και γνώση)
• Η μεταμόρφωση (υποκείμενο δεν θα΄ ναι ποτέ ο ίδιος θάνατος– αναγέννηση), κ.λπ.

Η ΠΘΕ «θυμίζει» έντονα την μυητική πορεία του σαμάνου και τις τελετές ενηλικίωσης της μαύρης Αφρικής. Αλλά, σε αντίθεση μ΄ αυτές, οι ΠΘΕ είναι αυθόρμητες και μη ελεγχόμενες.Το άτομο που τις βιώνει – τουλάχιστον στη Δύση – βρίσκεται εντελώς μόνο και απροετοίμαστο μπροστά σε μια εμπειρία που το ξεπερνά, αφού για την κατανόησή της δεν διαθέτει κατάλληλα εννοιολογικά πλαίσια. Εξ ου και η τάση που υπάρχει στους ανθρώπους (αλλά και σε όσους βίωσαν ΠΘΕ) να αναζητούν μυστικιστικές εξηγήσεις ή να αρνούνται να τις δεχτούν, επειδή προσκρούουν στις προκατασκευασμένες αντιλήψεις γύρω από τη ζωή και τον θάνατο.

Φυσικά, σήμερα κανείς, σοβαρός και ενημερωμένος επιστήμονας δεν αμφισβητεί την ύπαρξη του φαινομένου. ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΟΜΩΣ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΜΗΝΥΜΑΤΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΑΠΟΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ. Το άτομο που έζησε μια τέτοια εμπειρία ήταν πραγματικό νεκρό; Πρόκειται για μια νεκρανάσταση, ή σωστότερα για ένα ταξίδι στα όρια της ζωής και του θανάτου; Το να βγάζουμε εύκολα το συμπέρασμα ότι οι ΠΘΕ αποτελούν απόδειξη για τη μεταθανάτια ζωή, είναι θέμα πίστης, αλλά όχι – τουλάχιστον ακόμη – επιστημονικής γνώσης.

ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΕΣΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

      (Out of  Body Experiences)

Οι ΕΣΕ αποτελούν ένα απ΄ τα βασικά σημεία – φαινόμενα που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των ΠΘΕ. Μπορούν να εμφανιστούν ωστόσο και ανεξάρτητα – χωρίς να έχει υπάρξει κίνδυνος θανάτου, είτε αυθόρμητα ή μετά από χρήση ειδικών τεχνικών. Τέτοιου είδους εμπειρίες αναφέρονται σε όλες τις φιλοσοφικοθρησκευτικές παραδόσεις. Αλλά και εκτός οποιασδήποτε μυστικιστικής παράδοσης, έρευνες δημοσκόπησης σε πανεπιστημιακούς πληθυσμούς των ΗΠΑ, έδειξαν ότι το 30% – 40% των φοιτητών είχαν το λιγότερο μια αυθόρμητη ΕΕ, της οποίας το περιεχόμενο πλησιάζει αυτό της ΠΘΕ.

Η εξωσωματική εμπειρία (ΕΣΕ) είναι μια από τις ΠΑΚΣ κατά την οποία το άτομο νοιώθει ότι η συνείδηση του ή η «ψυχή» του, είναι διαχωρισμένη από το φυσικό του σώμα. Πρόκειται για μια εμπειρία που μοιάζει πέρα για πέρα αληθινή και διαφορετική από το όνειρο.

Οι συνθήκες εμφάνισης των ΕΣΕ ποικίλλουν:

• Οι περιπτώσεις ΕΣΕ που συμβαίνουν στις περιθανάτιες εμπειρίες είναι λιγοστές (περίπου 10% των περιπτώσεων).
• Οι περισσότερες ΕΣΕ εμφανίζονται αυθόρμητα κατά τη διάρκεια διαλογισμού ή χαλάρωσης ή του ονείρου.
• Σπανιότερα εμφανίζονται ως αποτέλεσμα καταστάσεων διέγερσης, όπως π.χ. τοκετός, οργασμός, έντονη φυσική προσπάθεια, κ.λπ.

Οι ΕΣΕ έχει διαπιστωθεί πως έχουν διαπολιτισμικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι η ανθρωπολογική έρευνα που διεξήχθη από τον Shields(1978), έδειξε πως ήταν γνωστές σε 51 πολιτισμικές ομάδες – λαούς, από τις 54 που μελετήθηκαν! Φαινόμενα ΕΣΕ αναφέρονται, όπως είναι γνωστό, στη Θιβετανική Βίβλο των Νεκρών, στις Σαμανιστικές «Πτήσεις», στην Πολιτεία του Πλάτωνα, στην «Αρπαγή» του Αποστόλου Παύλου στον ουρανό, κ.λπ. άλλωστε, η εξωσωμάτωση αποτελεί την βασική εκπαιδευτική βαθμίδα – ικανότητα που χαρακτηρίζει τη σαμανιστική εμπειρία.

Ο MirceaEliad, στο κλασσικό του έργο «Ο Σαμανισμός και οι Αρχαϊκές Τεχνικές Έκστασης» (1968), ορίζει το σαμανισμό με βάση την κυριαρχία πάνω στις αρχαϊκές τεχνικές της έκστασης. «Ο σαμάνος», λέει, «είναι ο ειδικός που κατέχει μια κατάσταση έκστασης (trans) κατά τη διάρκεια της οποίας θεωρείται ότι αφήνει το σώμα του για να επιχειρήσει ουράνιες αναβάσεις ή την κάθοδο στην κόλαση».

ΕΣΕ μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά αρχίζει συνήθως στην εφηβεία. Διευκολυντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν τα «όνειρα πτήσης», το συνειδητό ονείρεμα, η πανοραμική μνήμη (βιωματική ανάμνηση των γεγονότων) και η ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης. Θα αναφέρουμε την τυπική μαρτυρία μιας ΕΣΕ που συνέβη κατά τη διάρκεια χαλάρωσης σε μια νεαρή δεκατριάχρονη γαλλίδα.

«Ήμουν ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου για να ξεκουραστώ και για πλάκα προσπάθησα να επιβραδύνω τους χτύπους της καρδιάς μου. Ξαφνικά αισθάνθηκα κάτι να με τραβά έξω από το σώμα μου, σαν ανοδικό αλεξίπτωτο, και βρέθηκα να πλέω σε μια γωνιά του ταβανιού. Έβλεπα το σώμα μου ξαπλωμένο στο κρεβάτι, είδα τη μητέρα μου να μπαίνει στο δωμάτιο, να φτιάχνει τις κουβέρτες και να ξαναφεύγει, χωρίς να αντιληφθεί τίποτε. Προσπάθησα να επιστρέψω στο κορμί μου, αλλά μάταια. Βρέθηκα μπροστά στον καθρέφτη, πάνω από το τζάκι. Κοίταξα μέσα αλλά δεν μπόρεσα να δω παρά μια νεφελώδη μορφή. Υπήρχε κάτι σαν κορδόνι που με ένωνε με το σώμα μου. Άρχισα να φοβάμαι. Άκουγα θορύβους και ποτήρια που χτυπούσαν και σκέφτηκα πως ίσως ήταν οι γονείς μου που δειπνούσαν. Έπειτα εμφανίστηκε η είσοδος ενός τούνελ στον τοίχο. Έκανα τρομερή προσπάθεια να ξαναγυρίσω στο κορμί μου, όλα άρχισαν να τρέμουν, και ξαφνικά ξαναβρέθηκα μέσα του, σχεδόν όπως το χέρι μπαίνει μέσα στο γάντι. Είχα επιστρέψει!»

Υπάρχουν διάφορα είδη εμπειριών που τοποθετούνται υπό τον τίτλο της ΕΣΕ, αλλά η πληρέστερη ταξινόμηση τους φαίνεται να είναι αυτή που πρότεινε ο Irwin.

1. ΕΣΕ χωρίς αισθήσεις, κατά την οποία το άτομο έχει την εντύπωση πως η συνείδηση του βρίσκεται έξω από το σώμα, αλλά δεν βλέπει και δεν αισθάνεται τίποτε.
2. Η φυσική ΕΣΕ, που πρόκειται για την κλασσική εμπειρία, όπου το άτομο νοιώθει έξω από το σώμα, βλέπει όλο το περιβάλλον κανονικά και παρατηρεί το σώμα του ακίνητο.
3. Η παρα-σωματική ΕΣΕ.Εδώ η συνείδηση νοιώθει ότι διαθέτει και δεύτερο σώμα, το λεγόμενο «αστρικό». Το 75% των ΕΣΕ ανήκουν σ΄ αυτήν την κατηγορία. Μερικές φορές, το αστρικό σώμα συνδέεται με το φυσικό σώμα διαμέσου κάποιας χορδής ή κορδονιού (10% των περιπτώσεων),
4. Η ασώματη ΕΣΕ.Χαρακτηρίζεται απ΄ την έλλειψη αστρικού σώματος. Ωστόσο, η εξωσωματοποιημένη συνείδηση μπορεί να μετακινηθεί, να δει και να ακούσει.
5. Η υπερ-φυσική ΕΣΕ. Εδώ το άτομο βλέπει να εμφανίζονται «υπερφυσικά πρόσωπα», όπως νεκροί συγγενείς, κ.λπ. με τα οποία επικοινωνεί.

Στις αγγλοσαξονικές χώρες, οι ΕΣΕ έχουν μελετηθεί εκτενώς και σε βάθος από πανεπιστημιακούς ψυχολόγους και ψυχιάτρους και τα συμπεράσματά τους απομακρύνονται αισθητά από τις διάφορες ψευδομελέτες ορισμένων αυτόκλητων μυστικιστών. Οι επιστήμονες αυτοί (G. Gabbard, S. Twemlow, S. Blackmore, H. Irwin), που είναι σχεδόν άγνωστοι ακόμα στην Ελλάδα, περιλαμβάνουν στις έρευνές τους ακόμα και άτομα τα οποία μπορούν να προκαλούν ΕΣΕ κατά βούληση, χρησιμοποιώντας αυστηρά επιστημονική μεθοδολογία. Συνοπτικά τα συμπεράσματά τους είναι τα εξής:

Σύμφωνα πάντα με τα ερευνητικά δεδομένα, το φυσικό περιβάλλον που βιώνεται κατά την ΕΣΕ, δεν είναι πάντα σύμφωνο με το «αληθινό». Σε ένα ποσοστό το λιγότερο 20% των περιπτώσεων, υπάρχουν αντιληπτικές παραμορφώσεις, μικρές ίσως, αλλά όχι αμελητέες. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που είχε ΕΣΕ κατά τη διάρκεια ατυχήματος, είδε ότι το χρώμα του ασθενοφόρου που πήγε να την παραλάβει ήταν μπλε, ενώ στην πραγματικότητα ήταν κόκκινο.

Σε άλλες περιπτώσεις, διαπιστώθηκαν διαταραχές αντίληψης των γεγονότων ακόμα πιο σημαντικές. Π.χ. κάποιος που ήταν σε θέση να προκαλεί ΕΣΕ, νόμιζε ότι μετακινούσε αντικείμενα και ότι είχε αφήσει ίχνη κατά τη διάρκεια της εμπειρίας του, ενώ δεν διαπιστώθηκε τίποτε απ΄ αυτά. Κάποιος άλλος πάλι «είδε» πως σε ένα δωμάτιο βρίσκονταν κάποια άτομα, ενώ ο έλεγχος έδειξε πως δεν υπήρχε κανείς. Τέτοιου είδους περιστατικά οδήγησαν τους ερευνητές να αποφανθούν ότι οι περισσότερες περιπτώσεις ΕΣΕ οφείλονται σε μια«αναδόμηση με την φαντασία της εικόνας του σώματος», όπου δεν υπήρχε παρά μόνο η εντύπωση της εξόδου απ΄ το σώμα. Παρόλα αυτά όμως, το θέμα παραμένει ανοιχτό για την επιστημονική κοινότητα. Το γιατί θα το καταλάβουμε καλύτερα μέσα απ΄ την εμπειρία μιας άλλης ομάδας γάλλων επιστημόνων που ερεύνησαν το φαινόμενο.

«Κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης εργασίας της ομάδας, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε άτομα τα οποία είχαν όνειρα πτήσης. Ένα απ΄ αυτά μας διηγήθηκε αρκετά απ΄ τα όνειρά του, τα οποία έμοιαζαν μεταξύ τους και, όπως και το ίδιο πίστευε, έδιναν την εντύπωση πως ήταν φανταστικά. Εντούτοις μας διηγήθηκε και ένα όνειρο πτήσης κατά το οποίο είχε δει μια κατολίσθηση από την κορυφή ενός βουνού, που έφτασε μέχρι τους πρόποδες και τα πρώτα σπίτια ενός χωριού. Το όνειρο αυτό τον ξύπνησε και σημείωσε την ώρα. Την επομένη μέρα, διάβασε στην τοπική εφημερίδα ότι το γεγονός είχα πράγματι συμβεί στο διπλανό χωριό. Οδήγησε μέχρι εκεί και έκπληκτος αναγνώρισε το ίδιο ακριβώς τοπίο που είχε δει κατά τη διάρκεια του ονείρου του».

Ανάλογες εμπειρίες δείχνουν ότι παρότι ένα μεγάλο μέρος των ΕΣΕ έχει αποδειχθεί φανταστικό, ωστόσο κατά τη διάρκεια τους εμφανίζονται και πραγματικά περιστατικάυπεραισθητής αντίληψης (ESP). Τα δεδομένα αυτά λοιπόν, δείχνουν την πολυπλοκότητα του φαινομένου αλλά και την επιστημονική σοβαρότητα που απαιτείται για την σε βάθος μελέτη του.

ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΟΝΕΙΡΕΜΑ

Από την αρχαιότητα, το όνειρο αποτελεί την πόρτα εισόδου στην κατανόηση των άλλων καταστάσεων συνείδησης (μαντική, πρόγνωση του μέλλοντος, κ.λπ.). αυτό, γιατί αποτελεί βασική φυσιολογική αλλαγή στην κατάσταση συνείδησης που βιώνει κάθε άνθρωπος. Αποτελεί τη βάση για την κατανόηση του όρου ΠΑΚΣ, δεδομένου ότι η σύγκριση της κατάστασης «όνειρο» με την κανονική «ξύπνια» εγρήγορση, μπορεί να δώσει ένα μέτρο σύγκρισης και διαφοροποίησης των δυο αυτών βασικών καταστάσεων συνείδησης.

Η έρευνα των ονείρων (όνειρο θεωρήθηκε η έκφραση μιας συνήθως ασυνείδητης επιθυμίας) ουσιαστικά ταυτίζεται με την διαμόρφωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας και ειδικότερα τηθεωρία του ασυνειδήτου και τη λειτουργία των μηχανισμών άμυνας (Φρόυντ).

Ο Γιούνγκ συμπλήρωσε την προσφορά του Φρόυντ με την τριπλή λειτουργία που απέδωσε στο όνειρο:

1)Υπεραναπλήρωση των αποτυχιών και ματαιώσεων του παρελθόντος,

2)Έκφραση του παρόντος και

3)Προπαρασκευή – Προσχεδιασμός των δυνατοτήτων του μέλλοντος.

Ο Φρόυντ θεωρούσε το όνειρο ως την «βασιλική οδό» για τη μελέτη του ασυνειδήτου. Ο Γιούνγκ το θεώρησε ως τη μέθοδο εκλογής για την πρόσβαση στα βαθύτερα στρώματα του ασυνειδήτου – το συλλογικό δηλαδή ασυνείδητο και τις αρχετυπικές εικόνες – καθώς και γιατην κατανόηση των «μεγάλων συλλογικών ονείρων» που είναι οι μύθοι. 

Από την άλλη μεριά, μια ολόκληρη σειρά ερευνών που ξεκινά από τη δεκαετία του ΄50 και φτάνει ως τις μέρες μας, κατόρθωσε να αποσαφηνίσει την ψυχοφυσιολογική και νευρο-ανατομική βάση των ονείρων. Ιδιαίτερα οι Dementκαι Kleitman(1952-1957) ανακάλυψαν πρώτοι τα πέντε στάδια του ύπνου που αντικειμενοποιούνται με βάση τα χαρακτηριστικά διαγράμματα του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος. Στο πέμπτο στάδιο που ονομάζεται στάδιο του «παράδοξου ύπνου», προβάλλουν τα όνειρα. Τα πειραματικά δεδομένα που διαθέτουμε σήμερα αποδεικνύουν ότι:

1. Το όνειρο είναι απαραίτητογια τη διατήρηση της ψυχικής και σωματικής υγείας του ανθρώπου – αλλά και των άλλων θηλαστικών (Jouvet,1959), και
2. Όλοι οι άνθρωποι ονειρεύονται, περίπου μιάμιση ώρα για κάθε οκτάωρο ύπνου.

Το όνειρο μπορούμε να το ορίσουμε ως την «νοητική δραστηριότητα του κοιμώμενου» και το συνειδητό ονείρεμα ως ένα όνειρο κατά τη διάρκεια του οποίου το άτομο έχει συνείδηση ότι κοιμάται και ονειρεύεται. Από τη στιγμή που μπορούμε να ξυπνήσουμε τη συνείδηση μέσα στο όνειρο, τότε αυτόματα δραστηριοποιείται η κριτική ικανότητα, η θέληση, η μνήμη, η εστιασμένη προσοχή, κ.λπ., οπότε μπορούμε πλέον να κατευθύνουμε συνειδητά το περιεχόμενο του ονείρου.

Αυτό μας επιτρέπει και να περάσουμε σε μια άλλη κατάσταση συνείδησης, διαφορετική από το συνηθισμένο ονείρεμα. Σ΄ αυτήν την κατάσταση, ο κοιμώμενος γνωρίζει ότι ονειρεύεται, διατηρεί τη συναίσθηση της ταυτότητάς του, καθώς και την ανάμνηση και χρήση της κανονικής του «ξυπνητής» συνείδησης.

Έτσι, το συνειδητό ονείρεμα αποτελεί μια βασική τεχνική εισόδου σε ΠΑΚΣ (Καστανέντα, Θιβετανική Γιόγκα των Ονείρων, κ.λπ.) και όπως αποκάλυψε η ανθρωπολογική έρευνα, χρησιμοποιείται ευρέως και σήμερα σε πολλές «πρωτόγονες» κοινωνίες. Είναι άλλωστε γνωστό ότι αποτελεί την προπαρασκευαστική τεχνική για την πρόκληση εξωσωματικών ταξιδιών, όντας μια από τις βασικές βαθμίδες μύησης.

Σήμερα διαθέτουμε στη δύση, ένα ολόκληρο φάσμα τεχνικών, όχι πλέον απλά για την ερμηνεία των ονείρων (ψυχανάλυση), αλλά και για την μεταμόρφωσή τους (συνειδητό ονείρεμα). Άλλωστε, η επιστημονική έρευνα πιστοποίησε την ύπαρξη του συνειδητού ονειρέματος και στο εργαστήριο (Stephen Laberge, 1977). Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι τις περισσότερες  φορές το συνειδητό όνειρο αρχίζει κατά τη διάρκεια ενός «ονείρου πτήσης», όπου ο κοιμώμενος βλέπει τον εαυτό του να πετάει.

ΤΕΧΝΗΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΠΑΚΣ

Παλιές και σύγχρονες μέθοδοι 

Όσον αφορά τις τεχνικές πρόκλησης ΠΑΚΣ, υπάρχουν πολυάριθμα παραδοσιακά συστήματα, τα οποία διαθέτουν μεγάλο αριθμό τεχνικών (π.χ. διάφορα συστήματα Yoga, βουδισμού, εσωτερικού – μυστικιστικού Χριστιανισμού (Νηπτική παράδοση), Ιουδαϊσμού (Kabbala), Ισλάμ (Σούφι), Ταοϊστική yoga, πολεμικές τέχνες της άπω Ανατολής, Σαμανιστικές, αρχαϊκές τεχνικές έκστασης κ.λπ.). Ουσιαστικά όλες οι μεγάλες θρησκείες και τα παρακλάδια τους διαθέτουν και ένα σύστημα τεχνικών για την πρόκληση ΠΑΚΣ. Πέρα από τις παραδοσιακές ανατολικές τέχνες, διαθέτουμε σήμερα στη Δύση μια δέσμη τεχνικών πειραματικής πρόκλησης ΠΑΚΣ:

Α. ΧΡΗΣΗ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

της ομάδας των ψυχο-δηλωτικών, ψυχεδελικών (ιδιαίτερα LSD, Peyote, Μεσκαλίνη, Κεταμίνη, κ.λπ.). Για το θέμα αυτό θα ακολουθήσει αναλυτική παρουσίαση σε προσεχές τεύχος του ΤΜ.

Β. ΥΠΝΩΣΗ

Η ύπνωση αποτελεί τη βασική ίσως και τη μοναδική, μη φαρμακευτική και μη θρησκευτική τεχνική αλλαγής επιπέδου συνείδησης, που ήταν διαθέσιμη στη δύση τους τελευταίους τρεις αιώνες. Άλλωστε έγινε η βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα η ψυχανάλυση, επηρεάζοντας έτσι ολόκληρη τη δυτική ψυχοθεραπεία.

Γνωρίζουμε σήμερα, χάρη στην κλινική και ψυχοφυσιολογική έρευνα, πως η ύπνωση αποτελεί μια ιδιαίτερη κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μεγάλη αύξηση της δεκτικότητας στην υποβολή. Στην πραγματικότητα θα ήταν σωστότερο να μιλάμε για υπνωτιστικές καταστάσεις, παρά για ύπνωση, δεδομένου ότι με τον όρο αυτόν περιγράφουμε ένα πλατύ φάσμα αντιδράσεων που ξεκινά απ΄ την απλή χαλάρωση και φτάνει ως τη βαθιά ύπνωση. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι παρότι η ύπνωση είναι μια απόλυτα προσιτή κατάσταση συνείδησης, όλα τα άτομα δεν ανταποκρίνονται με την ίδια ευκολία, ούτε φτάνουν στον ίδιο βαθμό επηρεασμού. Προϋπόθεση για εύκολη πρόκληση υπνωτιστικής κατάστασης (αυτοϋπνωση ή ετεροϋπνωση), είναι η συγκέντρωσης της προσοχής σε ένα και μόνο σημείο, καθώς και η ικανότητα οραματισμού.

Η επιστημονική έρευνα έδειξε ότι, σε αντίθεση με ότι πιστευόταν μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, η ύπνωση δεν είναι συγγενής προς τον ύπνο, αλλά αποτελεί αυτόνομη συνειδησιακή οντότητα. Η χρήση της ύπνωσης για τη θεραπεία της υστερίας (Φρόυντ – Μπρένερ, 1895), οδήγησε στη θεμελίωση της πρώτης επιστημονικής χαρτογράφησης του ανθρώπινου ψυχισμού. Στηρίχτηκε δε στη διαπίστωση ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται, όχι τόσο από συνειδητούς παράγοντες, αλλά κυρίως από ασυνείδητες επιθυμίες.

Ο διαχωρισμός συνειδητό – ασυνείδητο που εισήγαγε ο Φρόυντ από τις πρώτες κιόλας προσπάθειες θεωρητικοποίησης των ευρημάτων του, καθώς και η «έννοια της απώθησης», αποτέλεσαν την θεωρητική βάση για την κατανόηση των σχέσεων ψυχής και σώματος και θεμελίωσαν την ψυχο-σωματική έρευνα

(του τρόπου δηλαδή μέσω του οποίου η ψυχική αιτία προκαλεί τις σωματικές ασθένειες).

Ως απώθηση θεωρείται ο εξοστρακισμός από τη συνείδηση κάποιων σκέψεων, συναισθημάτων ή γεγονότων σε περιοχές της μνήμης – που ο Φρόυντ ονόμασε ασυνείδητο να επηρεάζουν καθοριστικά τη συμπεριφορά του ατόμου, εν αγνοία του. Δεδομένου ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονται εκτός συνείδησης, απαιτείται ειδική ψυχαναλυτική εργασία, για την επαναφορά τους σ΄ αυτήν. Η συνειδητή αναβίωση αυτών των απωθημένων οδηγεί και στην εξαφάνιση του συμπτώματος.  

Η ύπνωση αποτέλεσε τη μοναδική αποτελεσματική θεραπεία των υστερικών συμπτωμάτων, μέχρι την αντικατάστασή της από την ψυχανάλυση, που στη θέση της υπνωτικής υποβολής χρησιμοποίησε την τεχνική των «ελεύθερων συνειρμών» ως μέθοδο επαναφοράς στη συνείδηση των απωθημένων ψυχικών τραυμάτων.

Τα τελευταία σαράντα χρόνια όμως, παρατηρείται μια εντυπωσιακή αναβίωση του ενδιαφέροντος για την ύπνωση, καθώς και του όγκου των ερευνών που αφιερώνονται σ΄ αυτήν. Αυτό γιατί η ύπνωση χαρακτηρίζεται από αλλαγές στους γνωστικούς και αισθητηριακούς μηχανισμούς, που μπορούν να προκαλέσουν:

1. Ανάκληση στη μνήμη ξεχασμένων εντυπώσεων(υπνωτική υπερ-μνησία) ή αντίθετα εξαφάνιση από τη μνήμη συγκεκριμένων παραστάσεων (μεταϋπνωτική αμνησία) και
2. Μεταβολές στις αισθήσεις. Με απλή υποβολή κατά τη διάρκεια της ύπνωσης, μπορούμε να προκαλέσουμε π.χ. εξαφάνιση της αίσθησης του πόνου. Άλλωστε, η ύπνωση χρησιμοποιήθηκε συχνά αντί άλλου αναισθητικού, για τη διενέργεια χειρουργικών επεμβάσεων και την εξαφάνιση των πόνων του τοκετού.

  Με δυο λόγια, κατά τη διάρκεια της ύπνωσης, με απλή υποβολή, μπορούμε να δημιουργήσουμε ή να εξαλείψουμε μια σειρά από συμπτώματα που καλύπτουν όλο το φάσμα των υστερικών συμπτωμάτων (π.χ. υστερική αφωνία, κώφωση, ή τύφλωση, αναισθησία ή παράλυση, κατατονία ή υπερφυσική δύναμη, κ.λπ.).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αξίζει να δοθεί στο γεγονός ότι αν υποβάλουμε σ΄ ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ύπνωσης, πως μετά δεν θα μπορεί να κουνήσει το χέρι του και το επαναφέρουμε στη φυσιολογική κατάσταση εγρήγορσης, θα παρατηρήσουμε ότι χαρακτηρίζεται από υπνωτική παραλυσία. Θα διαπιστώσει

δηλαδή με τρόμο πως δεν μπορεί να το κάνει,, χωρίς να ξέρει το γιατί! Μάλιστα, μετά την ύπνωση, το άτομο δεν θυμάται τίποτα, παρόλο που υπακούσει απόλυτα στις εντολές που δέχτηκε.

Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια της ύπνωσης δεν επιτυγχάνουμε μόνο την πρόκληση αλλαγών στη λειτουργία των οργάνων, αλλά και οργανικές – ιστολογικές μεταβολές! Αν δηλαδή υποβάλουμε ένα άτομο πως βρίσκεται στην έρημο, θα υπάρξουν αυτόματα μια σειρά μεταβολών, που θα αντιστοιχούν απόλυτα στην ψυχοφυσιολογική κατάσταση του ίδιου ατόμου, εάν πράγματι βρισκόταν στην έρημο (ιδρώτας, αίσθηση ζέστης, δίψα κ.λπ.). Θα διαπιστώσουμε δηλαδή μια σειρά αλλαγών στη λειτουργία συγκεκριμένων οργάνων ή συστημάτων του οργανισμού που αντιστοιχούν στην κατάσταση που βιώνει υποκειμενικά το άτομο και όχι στις εξωτερικές αντικειμενικές συνθήκες.

Ας πάρουμε ένα τελευταίο παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι υποβάλουμε σε κάποιον που βρίσκεται σε βαθιά ύπνωση, πως τον αγγίζουμε στο δεξί χέρι με την καύτρα ενός αναμένου τσιγάρου. Τον αγγίζουμε επίσης πραγματικά στο αριστερό χέρι μ΄ ένα αναμμένο τσιγάρο, και μετά τον επαναφέρουμε στην κανονική κατάσταση εγρήγορσης (φυσικά, έχουμε υποβάλει στο άτομο μας ότι το πραγματικό τσιγάρο δεν του προκαλεί πόνο). Θα παρατηρήσουμε ότι σ΄ ένα χρονικό διάστημα, που ποικίλει από μισή μέχρι λίγες ώρες, θα σχηματιστεί στο δεξί χέρι του εν υπνώσει ατόμου μια φλεγμονή.

Αν τη συγκρίνουμε με την πληγή που δημιουργήθηκε από το πραγματικό κάψιμο στο αριστερό χέρι, θα δούμε ότι είναι αδύνατο να τις ξεχωρίσουμε! Εδώ δηλαδή, έχουμε πλέον μια ολόκληρη αλλαγή στη λειτουργία του δέρματος, αλλά και μια οργανική βλάβη με δομικές – ανατομικές αλλοιώσεις! 

Καταλαβαίνουμε λοιπόν την εξαιρετικά μεγάλη σημασία της μελέτης της ύπνωσης, καθώς και τον μεγάλο ρόλο των «πιστεύω» και των πεποιθήσεων μας (δηλαδή των αυθυποβολών μας) πάνω στην κατάσταση της υγείας μας. Η αποτελεσματικότητα του placebo(ψευτοφάρμακο, με πραγματικά όμως αποτελέσματα) άλλωστε – καθώς και οι περιπτώσεις θαυματουργικής ίασης – στηρίζονται κυρίως στα ίδια ψυχολογικά φαινόμενα.

Γ. ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ

Π.χ. ο συνδυασμός παρουσίασης διαφανειών από έγχρωμα σχέδια που εξαφανίζονται γρήγορα και ταινιών με τραγούδια και ηλεκτρονική μουσική, με

σκοπό να κατακλυστούν τα άτομα που συμμετέχουν στο πείραμα, με οπτικο-ακουστικά ερεθίσματα «υψηλού βαθμού».

Δ. ΣΤΕΡΗΣΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΩΝ (ΣΑΕ) 

Παραδοσιακά, οι αναζητητές των υπερβατικών καταστάσεων συνείδησης, χρησιμοποίησαν τον περιορισμό των αισθητηρίων εντυπώσεων μέσα από την απομόνωση και τον μοναχικό βίο, ως κύριες μεθόδους για την πρόκληση τέτοιων εμπειριών.

Από επιστημονική άποψη, τα πειράματα ΣΑΕ άρχισαν την δεκαετία του ΄50 και κορυφώθηκαν στη δεκαετία του ΄70. Σε μια σειρά πειραμάτων, ο John Lilly (1977) δημιούργησε ένα περιβάλλον με το μικρότερο δυνατό αριθμό εξωτερικών ερεθισμάτων. Γυμνός, φορώντας μόνο μια ειδική αναπνευστική μάσκα, βυθίστηκε για ώρες σε μια ειδική δεξαμενή(flotation tank=δεξαμενή αισθητηριακής απομόνωσης)όπου το νερό είχε μια σταθερή θερμοκρασία 37ο και όπου κανένας ήχος και καμία ακτίνα φωτός δεν μπορούσε να φτάσει σ΄ αυτόν. Πετυχαίνοντας μια σχεδόν πλήρη αισθητηριακή απομόνωση, πραγματοποίησε έτσι με μηχανικά μέσα, την κατάσταση που στη Yoga ονομάζεται  Pratyahara, δηλαδή απόσυρση των αισθήσεων – η οποία απαιτεί μακρόχρονες προσπάθειες για την επίτευξή της.

Ο Lillyανέφερε πολλές υπαρξιακές συνειδησιακές καταστάσεις, ανάμεσα στη συνηθισμένη εντελώς ξύπνια συνείδηση συμμετοχής στην εξωτερική πραγματικότητα και στην χωρίς συναίσθηση κατάσταση του βαθιού ύπνου. Διαπίστωσε ότι μπορούσε να έχει «αυθόρμητο έλεγχο αυτών των «καταστάσεων» και ότι είχε όνειρα ζωηρών παραισθήσεων ενώ ήταν ξύπνιος. Τα γεγονότα που συνέβαιναν μέσα στην εσωτερική πραγματικότητα, ήταν τόσο λαμπερά και τόσο «αληθινά» που μπορούσαν να εκληφθούν λανθασμένα ως γεγονότα του εξωτερικού κόσμου.

Οι κατοπινές έρευνες με πιο εξελιγμένες δεξαμενές αισθητηριακής απομόνωσης έδειξαν ότι η αίσθηση του χώρου και του χρόνου χανόταν μετά από 5΄παραμονής σε απομόνωση, ενώ εμφανιζόταν ένα ευρύ φάσμα εμπειριών ΠΑΚΣ.

Ε. ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ – ΑΥΤΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ  

Ο διαλογισμός και η αυτοσυγκέντρωση αποτελούν την «βασιλική οδό» για την πρόκληση ΠΑΚΣ και την βασική τεχνική σε όλα τα συστήματα Ινδικής – Θιβετανικής και Κινεζικής Yoga. Φαίνεται ότι αποτελεί την απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη για την εκμάθηση του συνειδητού ελέγχου και αλλαγής κατάστασης συνείδησης. Σύμφωνα με την κλασσική Yoga(YogaSutrasτου Patanjali), ο διαλογισμός (dhyana) έρχεται σαν συνέπεια της απόλυτης συγκέντρωσης σε ένα και μόνο σημείο (ekagrata). Η συγκέντρωση αυτή «σπάει» τη συνήθη ροή των σκέψεων και επιτρέπει την διαφοροποίηση της συνείδησης από τα περιεχόμενά της (δηλαδή τις σκέψεις, τις αισθήσεις και τα συναισθήματα).

ΣΤ. ΠΡΟΣΕΥΧΗ

«…Είναι δυνατόν ο ασκητής να υποστεί την έκσταση, τη θεία αρπαγή κα να εισέλθει στη Νέα Ιερουσαλήμ, τη νέα Γη της Επαγγελίας. Ο νους εξίσταται και θεωρεί το Άκτιστο Φως (…) Έκσταση και θεωρία συνδέονται. Όταν λέμε έκσταση, δεν εννοούμε ακινησία, αλλά θεία παρουσία και πνευματική κίνηση (…) Οι Πατέρες λένε ότι αν κατά τη διάρκεια της «Ευχής» ο άνθρωπος καταληφθεί από το Θείον Φως, παύει να προσεύχεται με τα χείλη του. Το στόμα και η γλώσσα του σιωπούν, σιωπηλή είναι και η καρδιά. Τότε ο αθλητής (…) θεωρεί την Άκτιστη Ενέργεια του Θεού. Το Θείον Φως καταλαμβάνει τότε όλο του το είναι, λάμπει το κελί από την παρουσία του Χριστού και αυτός απολαμβάνει την «νηφάλιον μέθην». Ορά τον αόρατο Θεό». (Μια νύχτα στην έρημο του Αγ. Όρους, πατ. Ιερόθεου Βλάχου).

Η προσευχή αποτελεί την αρχαιότερη ίσως πρακτική για την επίτευξη ΠΑΚΣ. Εδώ θα περιορίσουμε τη σημασία του όρου στα πλαίσια της Ελληνικής Ορθόδοξης Παράδοσης. Είναι παράδοξο, το πώς μια τόσο βασική τεχνική έχει τόσο πολύ παραποιηθεί στις μέρες μας. Έτσι θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι στην Ορθοδοξία, η Προσευχή είναι αναπόσπαστη από την Μετάνοια. Προσευχή και Μετάνοια συνιστούν τον βασικό κορμό της Ορθόδοξης Χριστιανικής άσκησης. Ο ορθόδοξος ασκητισμός περιέχει τέσσερις βασικές βαθμίδες:

α)Κατήχηση, β) Κάθαρση,γ) Φώτιση, δ) Θέωση.

Μετανοώ (από το «μετά» και «νόηση»), σημαίνει «αλλάζω τρόπο σκέψης», δηλαδή νοοτροπία. Πρόκειται για την ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη διάβαση από την απόκτηση της γνώσης (κατήχηση = κατά + έχω) του «εσωτερικού» δρόμου στην εξαγνιστική «κάθαρση» και από κει στην «φώτιση»

(όπου πλέον οι ΠΑΚΣ γίνονται καθημερινό βίωμα) πριν την υπέρτατη ολοκλήρωση, τη «θέωση», όπου ο ασκητής βιώνει την πλήρη και αδιάσπαστη κοινωνία με το Θεό.

Ο δρόμος προς τη Μετάνοια όμως, το μέσο και η τεχνική, βρίσκονται στην Προσευχή, που δεν σημαίνει απλά παράκληση (Θεέ μου, σε παρακαλώ, κάνε με καλά), ούτε ευχαριστία (Θεέ μου, σε ευχαριστώ που με έκανες καλά!). Σημαίνει κυρίως «στρέφω το νου μου προς εκείνο που εύχομαι να μου συμβεί». Είναι μια εξαιρετικά δραστική τεχνική ελέγχου του νου. Άλλωστε, ο «έλεγχος των λογισμών» εικοσιτέσσερις ώρες το 24ωρο (Αέναος  Νοερά Προσευχή) αποτελεί βασική πρακτική άσκηση του Ορθόδοξου Χριστιανικού Ασκητισμού.

Το δίπτυχο «μετανοώ και προσεύχομαι» περιλαμβάνει την ουσία του ασκητικού Χριστιανισμού, την πρώτη μυητική βαθμίδα που προετοιμάζει το πέρασμα για τη δεύτερη, η οποία συνίσταται στην μυστικιστική κατανόηση δια της συμμετοχής στα μυστήρια. Είναι βέβαια φανερό, ότι η τεχνική της Προσευχής, με την πραγματική σημασία που είχε κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε θρήσκο ή άθρησκο, οποιαδήποτε και αν είναι η δογματική ή φιλοσοφική του τοποθέτηση.

Άλλωστε, ο όρος προσευχή αποδίδει πληρέστατα το νόημα του όρου «θετική σκέψη» που αποτελεί βασική τεχνική πολλών σύγχρονων μεθόδων αυτογνωσίας, αλλά και πανάρχαιων παραδόσεων. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα τη ρήση του Επίκτητου: «Ου τα πράγματα ταράττει άνθρωπον, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» (δεν είναι τα πραγματικά γεγονότα που ταράζουν τους ανθρώπους, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα ερμηνεύουν) και το απόφθεγμα του Πρωταγόρα: «Το τε δοκούν εκάστω, τούτω και είναι» (Αν κάποιος θεωρεί κάτι ως υπαρκτό, αυτό θα είναι και η δική του πραγματικότητα).

Αλλά και ο ανθρωπολόγος Καστανέντα αναφέρει ως βασική αρχή της διδασκαλίας του Δον Χουάν ότι «τα πράγματα δεν αλλάζουν, αλλάζεις απλώς τον τρόπο που τα κοιτάς». Αυτό είναι όλο. Δεν μπορούμε να φτάσουμε στην ολότητα του εαυτού μας, παρά μόνο όταν καταλάβουμε μια για πάντα ότι ο κόσμος δεν είναι παρά μια αναπαράσταση, μια εικόνα, μια περιγραφή. Είτε πρόκειται γι΄ αυτή του μάγου, είτε του κοινού ανθρώπου».

Ο Swami Muktanada(ινδός Γιόγκι), που εισήγαγε το πανάρχαιο σύστημα της SIDDHA YOGA στη Δύση, αναφέρει: «Γινόμαστε αυτό που σκεφτόμαστε… Τα συναισθήματα μας δεν εξαρτώνται απ΄ τα γεγονότα, αλλά από τον τρόπο που τα ερμηνεύουμε».

Ο Βούδας δε, δίδαξε ότι «ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΟΣΩΝ ΕΧΟΥΜΕ ΣΚΕΦΤΕΙ. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ, ΣΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ».

Η σύγχρονη γνωστική ψυχολογία βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία μ΄ αυτές τις δηλώσεις. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΑΛΛΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΤΑΙ, μας λέει. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια του στρες – όπως πιστεύαμε μέχρι πολύ πρόσφατα – που δημιουργούν τις ψυχοσωματικές διαταραχές, αλλά ο τρόπος που τα ερεθίσματα ερμηνεύονται από το άτομο. Δηλαδή, ο ίδιος ο πάσχων αξιολογεί τα ερεθίσματα με βάση τις υποκειμενικές του αντιλήψεις.

Έτσι, η αλλαγή αυτών των αντιλήψεων αλλάζει και την ερμηνεία των ερεθισμάτων.Αυτήη αλλαγή του τρόπου ερμηνείας, στην ψυχολογία ονομάζεται «αναπλαισίωση» και βασίζεται στις ίδιες αρχές με την Χριστιανική Μετάνοια. Θεωρείται πλέον ικανή και αναγκαία συνθήκη, βασικός μηχανισμό για την θεραπευτική αλλαγή του ατόμου, είτε αυτή εντάσσεται στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας, είτε της εσωτερικής , φιλοσοφικής ή θρησκευτικής αναζήτησης.

Ζ. ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΗ ΥΠΕΡΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 

(Ολοτροπική Αναπνοή, κ.λπ.)

Υπάρχουν σήμερα στη Δύση αρκετές θεραπευτικές προσεγγίσεις, που όχι μόνο λαμβάνουν υπόψη αλλά και προκαλούν ΠΑΚΣ, γνωρίζοντας τον έντονα θεραπευτικό και μεταμορφωτικό τους χαρακτήρα!

Οι προσεγγίσεις αυτές είτε προέρχονται από μη δυτικές ψυχολογίες: κυρίως τη Ινδική και Θιβετανική Γιόγκα. (Τέτοια είναι η τεχνική «Lying» που προσανατολίζεται στην αναβίωση – διερεύνηση των εμπειριών που αποδίδονται σε προηγούμενες ζωές και εφαρμόζεται από τους Desjardins στη Γαλλία, μετά από μακρόχρονη μαθητεία στην Ινδία). Είτε προέρχονται από την κλασσική Δυτική παράδοση (ύπνωση, εν – εγρηγόρσει κατευθυνόμενο όνειρο), είτε επινοήθηκαν – ανακαλύφθηκαν τις δυο τελευταίες δεκαετίες στη Δύση, όπως το Rebirthαπό τον Leonard Orr και η παραπλήσια μέθοδος της «Ολοτροπικής Αναπνοής» του Stanislav Grof.

Οι δυο τελευταίες τεχνικές είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές και είναι αυτή τη στιγμή οι ισχυρότερες – εκτός της ψυχοθεραπείας υπό την επήρεια LSD– μέθοδοι που γνωρίζουμε στη Δύση για την πρόκληση ΠΑΚΣ.

Πρέπει να τονίσουμε εδώ, ότι η υπερβατική θεραπεία – κι αυτό ανεξάρτητα από τη δέσμη τεχνικών ή την θεραπευτική προσέγγιση που χρησιμοποιεί ι κάθε θεραπευτής – περνά πάντα από δυο στάδια: α) το ψυχοδυναμικό στάδιο (που αντιστοιχεί χονδρικά στους τομείς που ανακάλυψε και β) το υπερβατικό στάδιο, που αφορά τις εμπειρίες ΠΑΚΣ. 

Επίσης, μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις της έρευνας των ΠΑΚΣ – και ειδικά της θεραπείας με την επήρεια LSD– είναι ότιοι διάφορες ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι της Δύσης δεν αντιτίθενται μεταξύ τους – όπως πιστευόταν παλαιότερα – αλλά συμπληρώνονται.

Σύμφωνα με τον S. Grof, έναν από τους θεμελιωτές της υπερβατικής ψυχολογίας, κορυφαίο ερευνητή της χρήσης LSD στην ψυχοθεραπεία και εμπνευστή της ολοτροπικής θεραπείας – ο «μέσος ασθενής» που υπόκειται σε ψυχοθεραπεία LSD περνούσε από το φροϋδικό  στάδιο σε ένα στάδιο τύπου Rank– Rάιχ – υπαρξιακό και κατόπιν σε ένα Γιουνγκ – ικό στάδιο!

του ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή Δημήτριου Παπαθανασίου